میناب بحران‌زده با سدی دیگر بیابان می‌شود!/ پدرام آستانی

تاریخ انتشار خبر : ۹۴/۱۰/۲۶

روستای چلوگاومیشی به این دلیل به این نام معروف شده است که در گذشته با حفر یک چاله ١٠ سانتی‌متری می‌شد به آب رسید و با عبور گاومیش از این روستا آب در مسیر رد پای آنها روان می‌شد ولی هم‌اکنون از چاه ١٢٠ متری هم آبی به دست نمی‌آید.
به‌زودی کلنگ سدی تازه در میناب بر زمین زده می‌شود، نام این سد سرنی است؛ ولی چرا باید تجربه تلخ سد استقلال در میناب که به بزرگترین چالش محیط ‌زیستی کشور تبدیل ‌شده است، بار دیگر آزموده شود؟ این سد تازه چه پیامدهای زیست‌محیطی می‌تواند داشته باشد؟

برای پاسخ، به وضع کنونی شهرستان میناب می‌نگریم. شهرستان میناب که روزی قطب کشاورزی ایران بود، پس از آبگیری سد استقلال و جابه‌جایی آب این سد به شهرستان بندرعباس دچار کم‌آبی شد. کشاورزان برای جبران این کم‌آبی دست به حفر چاه زدند. افزایش حجم آب ورودی به بندرعباس مصرف‌کنندگان نوینی را شکل داد. پس از چندی تجزیه مواد آلی مخزن سد استقلال، سبب اسیدی شدن آب و تولید گاز سولفید هیدروژن و تشکیل لجن بدبو در مخزن سد شد و هم‌اکنون آب مخزن این سد که برای برآوردن آب شرب ساخته‌شده، کیفیت لازم آب شرب را از دست‌ داده و سبب آلودگی رودخانه هم شده است.

از این‌رو، شرکت آبفای منطقه نیز برای تأمین آب بندرعباس که هم‌اکنون مصرف‌کنندگان بیشتری پیداکرده و قطع آب آنها مشکل‌ساز است، دست به حفر چاه‌های عمیق زد و چندین چاه هم‌اکنون درحال بهره‌برداری و انتقال آب به بندرعباس است. با کمبود آب، بسیاری از نخل‌ها و باغ‌های لیمو و انبه، خشک و نابود شد و کشاورزان مینابی خسارات زیادی را متحمل شدند به‌طوری‌که برای اعتراض تجمعی در مقابل فرمانداری این شهرستان داشتند.

با سرعت گرفتن برداشت آب از سفره‌های آب زیرزمینی و خالی شدن ذخایر آب، چالش فروچاله‌ها همه منطقه دشت میناب را فراگرفت. هم‌اکنون روستاهای گورزانگ، کاشرانی، تم‌بلوچان، باغگلان، تمبک، تم‌بساط، گشنو، چلوگاومیشی، تالار، تمبانو، کلنتان، زهرایی، کناران، محمودی، نصیرایی، کلو، کلیبی، درخانه، سرکنتان، ماکیان، ماه خاتونی، سرریگان و سرباران دچار فروچاله‌هایی شده‌اند که خسارات زیادی بر تأسیسات این روستاها وارد آورده و سبب گرفتار شدن احشام زیادی درون این فروچاله‌ها شده است.

روستای چلوگاومیشی به این دلیل به این نام معروف شده است که در گذشته با حفر یک چاله ١٠ سانتی‌متری می‌شد به آب رسید و با عبور گاومیش از این روستا آب در مسیر رد پای آنها روان می‌شد ولی هم‌اکنون از چاه ١٢٠ متری هم آبی به دست نمی‌آید. هم‌اکنون نشست زمین در شهر میناب هم دیده‌ شده و به برخی واحدهای مسکونی این شهر خسارت وارد شده است که تهدیدی جدی برای شهروندان میناب است. با خالی شدن آبخوان‌ها، آب‌شور به درون این آبخوان‌ها نفوذ کرده و چندین چاه آب شیرین تبدیل به آب‌شور شد.

شوری آب به چند دلیل ازجمله تبخیر بالای آب مخزن سد و افزایش غلظت نمک‌های محلول آبخوان‌ها و نفوذ آب‌شور دریا به وجود آمده است. همچنین طبق گزارش سازمان زمین‌شناسی، این سد روی گسل زلزله‌خیز ساخته‌شده است و خطر ایجاد زلزله بر اثر لغزنده شدن گسل چندین برابر شده است. در میناب یک بحران فوق‌العاده داریم اما هنوز مسئولان متوجه این خطر نیستند و انگشت اتهام را به‌سوی خشکسالی و تغییرات آب و هوایی دراز می‌کنند و از نقش سد و توسعه نامتوازن و نادرستی که ناشی از سدسازی و انتقال آب بین‌حوزه‌ای است، غافل هستند. با این‌‌ همه آسیب و خسارتی که سد استقلال بر زیست‌بوم میناب وارد آورده، خبر از آغاز بنای سدی دیگر را در میناب می‌شنویم که به‌زودی کلنگ احداث آن بر زمین می‌خورد که هدف از ساخت آن تأمین آب شرب است!

سد خاکی سرنی که قرار است روی رودخانه فصلی سرنی ساخته شود به دلیل تجزیه مواد آلی و بدبو شدن آب و به‌صرفه نبودن آب رودخانه فصلی در دولت قبلی توسط ارزیاب‌ها رد شده بود، ولی به ‌دلایل نامعلوم در سال‌های اخیر توسط وزارت نیرو دوباره به جریان افتاده و کار ساخت آن به شرکت‌های اجرایی سفارش داده شد و برای آن مبلغ ۸۷‌میلیون یورو از محل تسهیلات بلندمدت بانک توسعه اسلامی اختصاص داده شد. برای رودخانه فصلی که کمتر از ۲۰‌میلیون مترمکعب می‌توان از آن آب به دست آورد، سدی به طول تاج ۶۴۰ متر و حجم مخزن ۹۰‌میلیون مترمکعب ساخته می‌شود.

این حجم بتن‌سازی بی‌دلیل روی رودخانه فصلی کم‌آب باوجود تجربه تلخ سد استقلال چه دلیلی می‌تواند داشته باشد؟ امروزه همه کارشناسان آب دنیا، تأمین آب شرب را با سدسازی مردود می‌دانند زیرا راکد کردن آب‌های خروشان رودخانه‌ها که خود پالایشگر هستند، سبب آلودگی‌های بی‌شماری می‌شود؛ اما چرا طرح ساخت این سد تصویب ‌شده است؟ مگر مشاور ارزیاب ندارد؟ آیا سازمان محیط‌ زیست آن را تأیید کرده است؟ واقعیت این است که بیشتر مشاوران، استقلالی ندارند و بقای خود را به تأیید این سدها می‌دانند و قبل از این‌که به دنبال ارزیابی محیط‌ زیستی طرح باشند، به دنبال توجیه ساخت آن هستند و از آنجایی‌که هیچ‌کدام از ارزیابی‌ها وجه قانونی ایجابی ندارد، جنبه تشریفاتی دارند و توجهی به آنها نمی‌شود و آنچه کارفرما بخواهد در پایان انجام می‌پذیرد.

* فعال محیط زیست