دکتر کرم سینا /اقتصاد ایران و شرایط پسا تحریم

تاریخ انتشار خبر : ۹۴/۰۹/۱۳

اقتصاد ايران در دوران تحريم كارايي لازم را نداشته در اين دوران پسا تحريم تعادل خود را از دست داد اگر نتوانيم با اصلاح سياست ها، اقتصاد را كاراتر كنيم امكان بهره مند شدن از شرايطي كه براي اقتصاد ايران در دوران پسا تحريم بوجود مي آيد نيز وجود نخواهد داشت.

شرایط فعلی اقتصاد ایران در مرحله حساسی قرار دارد، طبق نظر مسئولین تحریم دو یا سه ماه دیگر به تدریج لغو خواهند شد که این امر انتظارات زیادی را هم داخل و هم خارج از کشور نسبت به اقتصاد ایران به وجود آورده است بطوریکه همه منتظرند تا ببیند دولتمردان و اقتصاددانان ایران چگونه با این مسایل روبه رو می شوند. اما اقتصاد ایران در شرایط فعلی از مسائل عمده ای است که به آسانی حل نخواهد شد تا برای حل آنها زمان زیادی لازم است .

ممکن است بالغو تحریم ها انحراف از مسیر اصلی اصلاحات اقتصادی ایجاد گردد .

در دوره لغو تحریم ها اصلاحات اقتصادی باید درصد سیاست های دولت قرار گیرد .در غیر اینصرت رشد وتوسعه اقتصادی غیر ممکن می گردد اگر رشدی هم صورت بگیرد ممکن است بصورت موقت و گذرا باشد.

بنابراین لازم است استفاده کار از نیروی جوان کشور، جلب سرمایه گذاری خارجی ، گسترش فعالیت بخش خصوصی ، اصلاحات اقصادی ، استفاده از تکنولوژی روز، نزدیک کردن اقتصاد سیاسی کشور به واقعیت های اقتصاد در ایران از راههای رسیدن به رشد اقتصادی بلند مدت است.

برای شکوفایی اقتصاد ایران نباید صرفا به درآمدهای حاصل از فروش نفت و آزاد سازی منابع ارزی بلوکه شده در خارج کشور تکیه شود.

سه عامل مهم در اقتصاد ایران برای رسیدن به کارایی بیشتر ۱- قیمت نفت ۲- اصلاحات اقتصادی ۳- گسترش سرمایه گذاری در بخش های صنعتی و خدماتی می باشد.

نوسانات قیمت نفت تاثیر عمده ای بر اقتصاد ایران دارد . این تاثیر هم از طریق صادرات نفت خام و هم از طریق اقلام وابسته به نفت از جمله محصولات پتروشیمی بر اقتصاد ایران تاثیر گذار است.

تحریم ها چند سال اخیر اقتصاد ایران را به سمتی سوق داد که عملا کارایی خود را از دست داده است بر این اساس زمانی که تحریم ها برداشته می شوند اقتصاد کشور نیز به تدریج نیاز به تعدیل و اصلاح دارد تا بتوان موفق تر و کارآتر عمل کند.

در زمان تحریم عملا سرمایه گذاری انجام نشده و منابع اقتصادی به جای اینکه به سمت سرمایه گذاری سوق داده شود به سمت مصرف برده شد و طبق آمارها در سه و چهار سال اخیر بعد از اینکه تحریم های جدید بر اقتصاد ایران اعمال شد، تولید ناخالص داخلی حدود ۳ تا ۶ درصد کاهش یافت و میزان سرمایه گذاری هم در بخش دولتی و هم در بخش خصوصی به قابل ملاحظه ای حدود۱۲ الی ۱۵ درصد افت داشت اما در همین دوره مصرف تنها یک الی ۵/۲ درصد کاهش پیدا کرد . این امار ها نشان می دهد تحریم ها بیش از آنکه بر سطح مصرف تاثیر گذار باشد اثر خود را بر تولید و سرمایه گذاری داشته است.

بنابراین به دلیل عدم سرمایه گذاری ، ظرفیت تولید را اقتصاد ایران نخواهد داشت که بتواند پس از تحریم ها از منافعی که می تواند تجارت و معاملات داشته باشد بهره مند بشوند با نبود ظرفیت تولید حتی اگر زمینه مناسب برای صادرات هم وجود داشته باشد باز توسعه صادرات غیر نفتی ایران غیر ممکن خواهد بود. این در حالی است که صادرات غیر نفتی و توسعه آن یکی از عوامل سازنده ، اقتصاد ایران در آینده است.

برای توسعه صادرات غیر نفتی با رقیب ها زیادی رو به رو هستیم در حال حاضر کشور مانند چین، هند، آسیای میانه ، امریکای لاتین حتی کشورهای اقریقایی در صادرات جزو کشورهای مطرح در دنیا هستند و ایران برای توسعه صادرات غیر نفنی باید با این کشورها به رقابت بپردازد.

اقتصاد ایران در دوران تحریم کارایی لازم را نداشته در این دوران پسا تحریم تعادل خود را از دست داد اگر نتوانیم با اصلاح سیاست ها، اقتصاد را کاراتر کنیم امکان بهره مند شدن از شرایطی که برای اقتصاد ایران در دوران پسا تحریم بوجود می آید نیز وجود نخواهد داشت.

نکته دیگر کاهش قابل توجه نرخ تورم با روی کار آمدن دولت یازدهم که با کاهش نرخ تورم یک اتفاق خوبی بود اما بصورت سریع اتفاق افتاد که دولت چنین سرعتی را در کاهش نرخ تورم پیش بینی نمی کرد باعث شد نرخ سود در بخش خصوصی و بانک ها بسیار بالاتر از نرخ تورم قرار بگیرد این در حالی است که در گذشته در اقتصاد ایران نرخ سود معادل یا کمتر از نرخ تورم بودند و اثر زیادی بر سرمایه گذاری در کشور نداشتند اما اکنون که نرخ های سود با فاصله زیادی از نرخ تورم قرار دارند،سرمایه گذاری در بخش خصوصی لطمه خواهد خورد.

اختلاف بین نرخ سود اسمی و نرخ تورم باعث می شود نرخ سود واقعی نیز بالاتر باشد میزان سرمایه گذاری نیز کاهش خواهد یافت بنابراین باید سیاست های پولی و مالی اتخاذ شود که نرخ سود واقعی رابالا ببرد، به این معنی که هر میزانی که تورم پایین می آید باید نرخ سود اسمی نیز به همان میزان کاهش یابد و اگر این امر صورت نگیرد خود به خود لطمه بزرگی به اقتصاد ایران وارد خواهد شد .

موضوع دیگر قابل به پیش بینی نبودن قیمت نفت درآینده اقتصاد ایران است اکنون اگر قیمت نفت هر بشکه حدود ۴۵ تا ۵۰ دلار هم باقی بماند و این نرخ قابل پیش بینی نیست. از این رو نمی توانیم انتظار داشته باشیم که با رفع تحریم ها درامد نفتی ایران به دوران پیش از تحریم ها برگردد ، حتی اگر صادرات غیر نفتی نیز افزایش یابد همچنان درآمدهای نفتی ایران به آن میزان نخواهد بود که اقتصاد ایران به آن تکیه کند . اقتصاد ایران باید خود را با درآمدهای نفتی پایین تطبیق دهد واین موضوع تها زمانی امکان پذیر است که به سرمایه گذاری در صادرات غیر نفتی روی آوریم .

از طرف دیگر خیلی از نقاط کشور که منابع طبیعی و تاریخی عمده ای وجود دارد بایدگردشگری در آن منطقه گسترش یابد و سیاست ها در این زمینه اصلاح شود زیرا ایران در این زمینه منابع عمده ای دارد که می توان بخش مهمی از درآمد خود را دراین زمینه به دست آورد . خطری که اقتصاد ایران را تهدید می کند ، بالغو تحریم ها و آزاد سازی منابع بلوکه شده ایران در خارج از کشور که رئیس بانک مرکزی ایران حدود ۲۹ میلیارد دلار عنوان کرده است امکان افزایش نقدینگی در کشور وجود دارد . بر این اساس اگر این منابع به تدریج نیز به اقتصاد کشور تزریق شود نباید به گونه ای باشد که موجب به عقب انداختن اصلاحات اساسی اقتصادی کشور شود. و به واسطه این منابع مشکلات اقتصادی کشور پوشانده شود . در واقع باید اقداماتی اتخاذ شود که اصلاحات اقتصادی در صدر سیاست های دولت قرار گیرد واین گونه نپنداریم که چون تحریم ها برداشته می شود اقتصاد ایران نیز به خودی خود با نظام جدید تطبیق داده می شود.

بنابراین امیدواریم که اقتصاد ایران در سال های آینده گسترش یابد زیرا فعالان بخش خصوصی زیادی هستند که منتظرند تا تحریم ها برداشته شودو سرمایه گذاری در کشور انجام دهند مشکل این جاست اگر اصلاحات اقتصادی را انجام ندهیم این توسعه اقتصادی ایران و رشد آن کوتاه مدت خواهد بود. در صورتیکه ایران باید برای ۱۰ سال آینده رشد حدود ۶ تا ۸ درصد را رقم بزند ایران با داشتن جمعیت جوان می تواند با جلب سرمایه گذاری خارجی گسترش بخش خصوصی و اصلاحات اقتصادی و استفاده از تکنولوژی جدید می تواند به این اهداف دسترسی پیدا کند.
دکتر کرم سینا ( اقتصاد دان و عضو هیئت علمی دانشگاه )

شرق پرس