اِشتغالِ زنان و آنچه بحرانِ اقتصادی،برآنان تحمیل می کند!

تاریخ انتشار خبر : ۹۴/۰۴/۱۵

موضوع اشتغال زنان، فراز و نشيب هاي فراواني را در طول تاريخ به همراه داشته و با پشت سر گذاشتن سرنوشتي غمبار، به مرحله کنوني رسيده است. مساله ی اشتغال زنان، از بدو زندگي اجتماعي مطرح بوده و کار زنان همگام با مردان در مزارع يا منزل يا هم مزارع و هم منزل، مساله اي عادي محسوب شده و جزو وظايف آنها به حساب مي آمد. اشتغال زنان و مشکلاتی که زنان با آن دست و پنجه نرم می کنند، بسیار زیاد است که، من در این نوشته، نگاهی گذرا و کوتاه به شرایط زنان فعال در بخش کشاورزی، خواهم داشت.

زنان در پاره ای از فعالیت ها، نسبت به مردان، سهم بیشتری دارند. به طور مثال در فعالیت سبزی¬کاری، میزان مشارکت زنان بیشتر از میزان مشارکت آنان در فعالیت باغداری می¬باشد. همچنین گاه حتی در یک فعالیت که از مراحل مختلفی تشکیل می¬گردد، سهم مشارکت زنان از مرحله¬ای به مرحله دیگر متفاوت است. به طور مثال، در فعالیت شالی¬کاری میزان سهم مشارکت زنان در مرحله کاشت(نشا) بیشتر از سهم مشارکت آنان در مرحله ی آماده¬سازی زمین است.
دستمزدهای پرداختی به کارگران در بخش کشاورزی نیز، در انجام همان کار، به طور معمول، پایین¬تر از دستمزدی است که کارگران مرد دریافت می کنند. حتی اگر کار زنان به لحاظ کمیت و کیفیت، بر کار انجام شده توسط مردان ترجیح داشته باشد.
با توجه به اینکه کار زنان به لحاظ اهمیت، کمتر از کار مردان نیست، اما در بعضی از مناطق، زمان کار زنان کمتر از زمان کاری است که برای مردان ثبت شده و می‌شود، و با توجه به اینکه نیروی انسانی زن در بخش کشاورزی، در حال فرسایش می باشد، با این حال، زنان روستایی به طور متوسط ۱۵ تا ۱۶ ساعت کار روزانه انجام می دهند.
دلایل رغبت مالکان به نیروی کار زنان ، “دستمزد پایین تر، دقت و سرعت عمل بیشتر”، با توجه به اینکه، زنان بیشترین نیروی کار در شالیزارها هستند، می باشد.
با توجه به اینکه، زنان، سرپرستی درصد زیادی از از خانوارها را بر عهده دارند، در مجموع درصد قابل توجهی از کل زنان سرپرست خانوار، “شاغلند”. و اکثر زنان سرپرست خانوار روستایی در رده¬ی “کارکنان ساده ی کشاورزی” قرار دارند.
بررسی مسائل و مشکلات زنان کشاورز
زنان مازندران، در دوره معاصر نقش مهمي درتوليد محصولات زراعي، دامي، فعالیتهای خانه و… برعهده دارند تا جایی که خانواده در بسیاری موارد خودکفا است.
بسیاری از زنان دستخوش گرفتاری‌های خانوادگی بوده که همین امر باعث شده تا به کارگری روی بیاورند. ناگفته نماند، با توجه به اینکه، ميانگين سنی زنان شاغل در بخش کشاورزی به ترتيب ۱۶ تا ۴۵ سال بوده است، اما به علت بیمه نبودن و آنچه بحران اقتصادی بر آنان تحمیل می کند، اکثر زنان، در سنین سالخوردگی نیز مجبور به کارگری در زمینهای مردم هستند..
بخش اعظمی از جمعیت زنان مستقیما درگیر فعالیت‌های کشاورزی هستند، مازندران نیز استانی کشاورزی است و در این استان محصولات استراتژیکی چون برنج، گندم و… تولید می‌شود و زنان مازندرانی، سهم زیادی در تولید این محصولات دارند.

زحمت‌هایی که زنان کشاورز به عنوان کارگر در مزارع می کشند، اگر در شالیزار انجام دهند، روزی ۴۰ تا ۶۰ هزار تومان مزد دریافت می‌کنند، اگرچه مردان هم در تولید برنج و سایر محصولات کشاورزی زحمات زیادی می‌کشند اما اغلب مسئولیت‌های خانه بر دوش زنان روستایی است که علاوه بر حضور در مزارع در خانه هم باید انجام دهند. مردان پس از برداشت برنج استراحت می کنند و اما زنان روستایی پس از برداشت برنج کارشان تمام نمی‌شود و علاوه بر رسیدگی به کارهای خانه باید به دام و طیور خانگی هم رسیدگی کنند و به فرزندانشان هم برسند.
زنان روستایی بار سنگین فعالیت‌های کشاورزی، دامپروری و بار تولید و تربیت نسل را در کنار امور جاری خانواده بر عهده دارند.
با توجه به اینکه، زنان، درصد زیادی از نیروی کار کشاورزی را تشکیل داده‌اند و از آنجا که، درصد زیادی از کل جمعیت به کشاورزی وابسته است، این نتیجه حاصل می‌آید که بخش اعظمی از جمعیت زنان، مستقیماً درگیر فعالیت‌های کشاورزی هستند. زنان، علاوه بر اینکه مسئول تولید همه یا قسمت اعظم غذا برای مصرف خانواده هستند، نقش درخور توجهی نیز در تولید محصولات تجاری که عموماً در انحصار مردها است دارند.
کارهایی که زنان در بخش زراعت انجام می‌دهند متنوع بوده و نوع کارها بیشتر به‌گونه‌ای است که نیاز به قدرت فراوان بدنی دارد. عموماً به زنان در قبال این قبیل کارها، پول کمتری نیز، داده می شود.
در دوره ی معاصر، تمام كارهاي خانه چون نگهداری و تربیت کودکان، نظافت، دوختن و پختن و… زمان زيادي اززندگي زنان را به خود اختصاص مي دهد. بعضي ازاين كارها روزي حداقل دوبار انجام مي شود مانند شستن ظروف والبسه و… و برای انجام هر کاری هر بار حداقل نيم ساعت، صرف اين كار مي شود كه البته اين مدت بنابرتعداد افراد خانواده و وجود افرادي كه در اين كار کمک می کنند، تغيير مي كرد.
جارو كردن اتاق وحياط هرروز بايد انجام شود (روزي حداقل يك بار) و هر بارحدود يك ساعت وقت مي گيرد . مرتب كردن اشياء خانه مثل ظروف، رختخواب و… نيز كار روزانه است كه حدود چند ساعت به طول مي انجامد.
زنان در این دوره، بخش مهمي از نيروي كار كشاورزي را فراهم مي كنند. درصد مشاركت زنان در بخش كشاورزي از مردان هم بيشتر است علت اين امر را مي توان در “نوع توليد، تقسیم کار و روشهاي آن” دانست.
زنان علاوه بر نشاء، وجين وعلف هرزكني، به كارهاي ديگري در زمينه كشاورزي اشتغال دارند كه ازجمله آنها مي توان به درو و جمع كردن ساقه هاي درو شده برنج ، حمل آنها و… اشاره نمود. غير از كارهاي شاليزار ، كارهاي ديگري كه جزء وظايف زنان تلقي مي گشت، عبارت استند از سبزي كاري ، پرورش نهالهاي درختان ميوه و… كه نقش آنان را در امر توسعه كشاورزي وتوليد نمایان است.آنان به راحتي جان خود فكر نمي كنند. از جان خود مي گذشتند تا ثمره بهتري كسب كنند و راه پیشرفت برای آیندگان را مهیا کنند.
كارهاي كشاورزي عموماً به صورت سنتي انجام مي شود. در بخش زیر تعدادی از فعالیتهای زنان دربخش کشاورزی آورده شده است.
برنج:
مازندران، در گذشته نیز مانند امروز، محل مناسبی جهت کشت و توسعه برنج و برنجکاری است تا جایی که شالی عمده ترین و مهمترین فعالیت کشاورزی این منطقه است. زنان در اکثر کارهای شالیکاری غیر از شخم و مرزبندی شرکت داشته و دارند. بیشتر این فعالیتها شامل کارهایی است که نیاز به دقت، شکیبایی و ظرافت کافی دارند.
مراقبت صحیح از بذر برنج در طول زمستان، آماده کردن خزانه، آماده سازی بذ، بذر پاشی در خزانه و نگهداری از آن، نشا برنج، وجین علفهای هرز، نگهداری از شالیزار، دروی برنج، جمع آوری و بسته بندی دسته های برنج درو شده، حمل درزها از مزرعه به انبار برنج، جداسازی شلتوک از ساقه های برنج، تمیز کردن دانه های بدست آمده، دسته بندی کاه ها و… از مهمترین فعالیتهای زنان در بخش کاشت، داشت و برداشت برنج است.
زنان مازنی، در اکثر کارها و فعالیتهای مربوط به برنجکاری دوشادوش مردان مشارکت دارند اما مردان به ندرت در کارهای زنانه به آنان کمک می کنند
گندم و جو:
زنان در امر کاشت، درو، خرمن، غربال کردن و… مشارکت گسترده ای دارند
.سیب زمینی:
در مراحل کاشت، داشت و برداشت این محصول زنان پا به پای مردان عملیات پاکسازی زمین، کاشت سیب زمینی،برداشت به موقع محصول و…را انجام می دهند.
سبزی و صیفی جات:
کشت و کار در باغهای کوچک و بزرگ سبزی و صیفی جات بر دوش زنان است و فقط شخم زدن در بیشتر موارد بر عهده مردان است.
مشخصه ی اصلي فعاليت اقتصادي زنان مازندران، نزديكي و هماهنگي كارهاي مربوط به داخل خانه (بچه‏داري، پخت و پز، نظافت و…) با فعاليتهاي مربوط به اقتصاد معيشتي جامعه مي‏باشد. همانطور كه به طور واضح مشاهده مي‏كنيم از دو عضو اصلي خانواده، یعنی زن و مرد، اين “زن” است كه “نقشي دوگانه” در داخل و خارج از خانه و فضای مسکونی دارد.
مشاركت و بهره‏وري زنان مازندران، در این دوره پيوندي نزديك با هم دارد و داراي ارتباط متقابل و دوسويه است. با عنايت به اينكه بهره‏برداري غالب در امر كشاورزي، بهره‏برداري خانوادگي است زن مازندرانی، بيش از نيمي از فعاليتهاي كشاورزي مزارع را بر دوش خود دارد.
معایب کار زنان در بیرون از خانه:
كاهش حضور زن در خانه همراه با مشكلات و سختي هايي خواهد بود. اين مشكلات برای دختران كمتر و ناملموس تر و البته شكلهاي ديگري داشته و برای زنان اين مشكلات بيشتر و ملموس تر مي باشد. در ادامه به برخي از معايب اشتغال بيرون از منزل زنان، اشاره مي كنيم:
معايب و مزایای اشتغال زن در بيرون از خانه:
• اشتغال زن در بيرون از منزل مسلما وقت و انرژي بسياري را از وي مي گيرد و لذا طبيعي است كه چنين زماني با خستگي رواني و جسمي بيشتري (نسبت به زن خانه دار) در منزل حضور يافته و آن انرژي را كه بايد صرف همسر و فرزندانش كند را نمي تواند بگذارد.
*يكي از مسايلي كه باعث مراوده و گفتگوي بيشتر زن و مرد با يكديگر مي شود، مسايل اقتصادي و مالي است. اين در حاليست كه در زنان شاغل به علت استقلال مالي، ميزان گفتگو پيرامون اين مسايل بسيار كاهش يافته و لذا مي تواند باعث ايجاد گسل عاطفي ميان زن و مرد گردد.
• زنان شاغل علاوه بر كار خارج از خانه، ناچارند عمده ترين كارهاي داخل خانه را هم به تنهايي به دوش بكشند. در حاليكه اكثريت مردان يا مهارتهاي مربوط به خانه داري را نياموخته اند و يا همكاري لازم را با همسري كه پا به پاي آنها در بيرون از منزل مشغول به كار است ندارند. اين مساله از يك طرف باعث خستگي بيش از حد زن مي شود كه نتيجه آن كاهش توجه و رسيدگي به همسر و فرزندان مي شود و از طرف ديگر مي تواند موجبات اختلاف ميان زن و مرد را پديد آورد.
• و در نهايت آخرين و و مهمترين عيبي كه اشتغال زن در بيرون از خانه دارد، مشكل نگهداري و تربيت فرزند(يا فرزندان) است. در بسياري از موارد كار مادر و بچه داري در تضاد يكديگر قرار مي گيرد. براي مثال با توجه به تعهدات مادر در محل كار و مسئوليتهايي كه وي بر عهده دارد هميشه اين نگراني را دارد كه مي تواند وقت براي فرزندش بگذارد و با او حرف بزند؟ مي تواند در امر تربيت وي نقش اصلي و اساسي را داشته باشد؟
• و ….

مسلما اكثر كودكاني كه مادر شاغل دارند در مهد كودك به سر مي برند اما آيا واقعا مهد كودك مي تواند جايگزيني براي مادر باشد؟ كيفيت و نحوه مراقبت از كودك چگونه است؟ از طرف ديگر هزينه يك مهد كودك خوب، از عهده هر پدر و مادري بر نمي آيد. در برخي ديگر از موارد نيز مادر مجبور است براي نگهداري از فرزند خود دست به دامان والدين خود يا والدين همسرش گردد كه خود اين مساله به مرور مي تواند موجبات مشكلات بيشتر را فراهم آورد. براي مثال مشاهده شده كه انتخاب اين مساله موجب دخالت بيشتر والدين در زندگي زن و شوهر مي گردد و يا آن جنبه خصوصي كه زندگي زناشويي بايد داشته باشد از بين نمي رود چرا كه زن و مرد دايما در تماس مستقيم با والدين خود و همسرشان هستند.

در هر حال اين مطالب گزيده اي بود از معايب و مزاياي اشتغال زنان در بيرون از منزل. زنان کشاورز امور مربوط به کشاورزی را در حالی انجام می دهند که سایر فعالیت های خود در خانواده، از قبیل خانه داری، مراقبت و تربیت فرزندان و … را نیز انجام می دهند. طبعاً فشار بی امانی که در اثر پرکاری به زنان وارد می گردد، آسیب های بسیاری را متوجه آن می سازد.
عوارض جسمی و بیماریهای کارگران، مخصوصاً شالیکاران:
زنان شمال ایران سال های سال است که در کاشت برنج در شالیزارها و درو کردن آن نقش اصلی دارند. زنانی که برنج می کارند امّا به دلایل مشکلات این کار عموماً به انواع بیماریها مبتلا می شوند و حاصل آنها ار این کاشت، درد است.
زنان کشاورز، اموری مربوط به کشاورزی را در حالی انجام می دهند که سایر فعالیت های خود در خانواده، از قبیل خانه داری، مراقبت و تربیت فرزندان و … را نیز انجام می دهند طبعاً فشار بی امانی که در اثر پرکاری به زنان وارد می گردد، آسیب های بسیاری را متوجه آن می سازد.
“برای کاشت برنج از صبح زود سر زمین می‌روند، مردان از قبل، زمین‌ها را کرت بندی می کنند و زنان نشاها را داخل گل فرو می‌کنند، ۴ ساعت دولا هستند و بعد برای یک چای و نان و پنیر کنار زمین می‌آیند، دوباره کار را شروع می‌کنند و تا ناهار و بعدش هم دوباره تا عصر حدود ساعت ۶ شب، البته بدون اضافه کاری. بعد به سمت خانه می‌روند و کارهای خانه تازه شروع می‌شود. اما بعد از چند سال عوارض و درد به سراغشان می آید که توان حرکت ر از آنها می گیرد، وقتی به پزشک معالج مراجعه می کنند، می گوید: تمام این دردها به خاطر کار کردن در شالیزارهاست و هیچ درمانی ندارد و فقط مسکن تجویز می کند.
زنانی که سال‌های جوانی‌شان را در شالیزار گذاشته اند، در میانسالی به آرتروز شدید و دردهای مفصلی مبتلا می شوند و راه رفتن بدون عصا برایشان بسیار سخت است. آنها باز هم مجبورند، به شالیزارها بروند، هرچند دیگر توانایی کار کردن در زمین ها را ندارند، اما باز هم به علت بحران اقتصادی مجبورند که در زمین ها کار کنند.
تماس مستقیم با آب‌های آلوده در شالیزاها که با انواع کود شیمیایی و سم آغشته شده، سلامت زنان شمالی را همیشه تهدید می‌کند. بیماری‌های قارچی، دردهای مفصلی و روماتیسم و سرطان از عمده بیماری‌هایی است که این زنان شالیزار با آن دست و پنجه نرم می‌کنند.
از دیگر بیماری‌هایی که شالیکاران به آن مبتلا می‌شوند، بیماری تب شالیزار است، تعداد زیادی از افراد، در کشور به بیماری تب شالیزار مبتلا می شوند که درصد بالایی ازآنها را شالیکاران و کشاورزان مناطق شمالی تشکیل می دهند.
این بیماری از دسته بیماری‌های مشترک انسان و دام است. عامل بیماری از طریق مخاط‌ (چشم، مخاط دهان) و پوست آسیب دیده وارد بدن شده و از طریق خون به ارگان‌هایی که معمولا سیستم اعصاب مرکزی، کبد و کلیه‌ها است رفته و تکثیر می‌شود.
بیماری‌های قابل انتقال بین انسان و حیوان وزارت بهداشت در اوایل فصل کاشت برنج (خردادماه) بهترین راه برای جلوگیری از ابتلا به بیماری‌ها، استفاده از دستکش و چکمه‌های بلند در شالیزار است، کارشناسان بهداشتی نیز به کشاورزان و دامداران توصیه کردند که با پای برهنه در آب آلوده مزارع نروند.
اما زنان شالیکار می‌گویند: “با دستکش و چکمه در شالیزار نمی‌شود کار کرد، با دستکش ساقه در گل جا نمی‌رود، چکمه به نشا آسیب می‌زند، راهی نداریم، باید با این شرایط کار کنیم.”
زنانی که از سنین کم در شالیزارها کار می کنند، ناخن‌های دستشان بر اثر کار از بین می رود و انگشت‌هایشان تغییر شکل می دهد، به علت کار زیاد در زمین، دیگر نمی‌توانند راست بایستند، اما با این حال، باز هم، این کار مخصوص زنان است و باید به آن بپردازند.
علاوه بر بیماریهای ذکر شده، عوارض دیگرِ کارِ زنان را مورد بررسی قرار می دهیم:
“گرما، نور، رطوبت، سموم آفت¬کش، گرد و غبار(اغلب در هنگام درو و خرمن کوبی)، شیوه کار، قارچ¬ها، انگل¬ها و عوامل بیماری¬زای بیماری-های مشترک انسان و حیوان؛ از جمله عوامل زیان¬آور کار در مزارع و به ویژه شالی¬زارها هستند. این عوامل به طور معمول (به ویژه در دراز مدت) به رماتیسم، دردهای استخوانی ، دردهای مفصلی، واریس رگ¬های پا، شکستگی و پیری زودرس، کاهش ظرفیت جسمانی-روانی، اختلالات عصبی-روانی، سوختگی¬های سطحی پوست، جوش¬های گرمایی، ایجاد زخم، پوسته پوسته شدن پوست بدن، خارش پوست، کاهش بینایی، ناراحتی¬های گوارشی، بیماری¬های قلبی-عروقی، فشار خون، تنگی نفس و سرطان پوست” می¬انجامد.
متاسفانه عوارض ناشی از کار دشوار زنان کشاورز، منحصر به خود آن¬ها نمی شود و می¬تواند به “نسل بعد” نیز آسیب برساند. مطالعات نشان داده است زنانی که بیش از ۸ ساعت در روز ایستاده کار می¬کنند، ۲۸ درصد بیش از زنانی که کار ایستاده نمی¬کنند احتمال زایمان پیش از موعد دارند. “شیوع فشار خون” و “افزایش شیوع سقط” نیز در مطالعه بر روی زنانی که در ماه¬های دوم و سوم بارداری کار بیرون از خانه انجام می-دادند، گزارش شده است.
البته با توجه به ماهیت ضد¬انسانی و زن¬ستیزِ حکومتِ جمهوریِ اسلامی، و شعار برابری زنان و مردان و به رسمیت شناخته شدن حقوق تمامی آنان، توقع بی جایی نیست که از مسئولین دستگاه¬های مسئول در بخش کشاورزی، انتظار داشت، نسبت به وظایف و مسئولیت¬های خود در قبال زنان روستایی و کشاورز، بی¬اعتنا نباشند و اقدام خاصی در راستای توانمند¬سازی زنان کشاورز و تلاشی برای رفع مسایل و مشکلات آنان، انجام دهند.
به امید روزی که زنان کشاورز کشورما، به تمامی حقوق انسانی خود دست یابند. چنین باد.
گرد آورنده :الهام زارعی