بندر امیر آباد وبایسته های منطقه آزاد/محمد مهدی ناصحی

تاریخ انتشار خبر : ۹۴/۰۳/۹

یکی از موضوعاتی که این روزها در صحبتهای شهروندان شرق مازندران رنگ و بوی متفاوتی دارد، تبدیل این منطقه به یک منطقۀ آزاد تجاری است. فارغ ازمیزان قطعیت این گمانه زنی، منطقه آزاد تجاری دارای منافع مادی و غیرمادی فراوانی است که می¬تواند این بخش از استان و حتی استان¬های همجوار را با یک تحوّل اقتصادی قابل ملاحظه و مثال-زدنی مواجه سازد.
در ادبیات اقتصادی و بازرگانی،منطقۀ آزاد تجاری، قلمرو معیّنی است که غالباً در محدودۀیک بندر یا در مجاورت آن قرار گرفته است و در آن تجارت آزاد با سایر نقاط جهان مجاز شناخته می¬شود وبدون پرداخت حقوق و عوارض گمرکی، از این مناطق صادرات یا وارداتصورت می¬گیرد و حتی می¬توان آن‌ها را برای مدتی در انبار ذخیره و در صورت لزوم بسته¬بندی و مجدّداً صادر کرد.ایجاد یک منطقۀ آزاد، در صورت موفقیّت می‌تواند امتیازاتی را برای اقتصادهای بسته و ناکارا داشته باشد. برخی از این امتیازات عبارتنداز: جذب سرمایۀ خارجی به ویژه در بخش‌های مولّد، جذب و انتقال تکنولوژی به درون اقتصاد کشور، ایجاد فرصت‌های اشتغال در داخل کشور، افزایش تولید و ارزش افزودۀ بخش‌های اقتصادی به ویژه بخش صنعت، کمک به کشور برای ورود به بازارهای جهانی و آشنایی با تجارت خارجی و گسترش و متنوعساختن صادرات، افزایش کارایی اقتصادی و تربیّت نیروی انسانی ماهر، افزایش درآمد کشور ناشی از فعالیّت‌های خدماتی (حمل و نقل، بارگیری و تخلیه، بانکداری، بیمه¬گری، توریسموکمک به ورود کالاهای واسطه‌ای و سرمایه‌ای با شرایط و قیمت مناسب¬تر).
متاَسفانه،بدون توجّه به امتیازاتی که این مناطق برای اقتصاد یک کشور دارد و حتی منافعی که این طرح¬ها برای چند استان مجاور خواهد داشت،معمولا این پروژه¬های ملی در کش¬و¬قوسهای منطقه ای وجناحی اسیر شده؛بطوریکه، همچون بسیاری از پروژه ها و طرح¬های بزرگ ملی و استانی زمان زیادی صرف چانه¬زنی¬های غیراصولی و غیرکارشناسی می¬شود. نمونه¬های این طرح¬ها که بنا به نظر و حمایت یک مقام مسئول و به رغم مکان¬یابی و جانمایی به مکان¬های دیگر منتقل شدهکم نیست. به عنوان نمونه طرح های فولادی در سطح ملّی قابل اشاره است که به جای آنکه این طرح با توجّه به مصرف زیاد آب می¬بایست در نزدیک منابع آبی غنی و به ویژه دریاها قرار بگیرد؛به رغم جانمایی اولیه، متاَسفانه با زورآزمایی¬های سیاسی و جناحی سر از مناطق دیگر کشور در آوردند. بطوریکه امروز پس از گذشت چند سال، یکی از معضلات و چالش¬های برخی از شرکتهای بزرگ فولادی تامین آب برای فرایند تولید است. همین عاملموجب شده تا این شرکتها با هزینه¬های بسیار سنگین، پساب های صنعتی را برای تولید استفاده ¬کنند که خود منجر به افزایش هزینه تولید و غیر اقتصادی شدن تولید می¬¬شود.
آن چه در شروع طرح اهمیّت دارد،مکان یابی دقیق آن است. شنیده می شود طرح های بزرگ استان مازندران هم به رغم بروز چالش¬های بزرگ در غیر¬کارشناسی اجرا شدن آن، هنوز هم در زورآزمایی سیاسی میان مدیران و تصمیم¬سازان کلان استان قرار گرفته است. این در حالی استکه برای همۀ این طرح¬ها حداقل امکانات مورد نیاز و به عبارتی پیش¬نیازهای اولیه ای وجود دارد.برای طرح بزرگی مانند ایجاد منطقۀ آزاد تجاری، این پیش نیازها عبارتند از:
• ایجاد اسکله هایی که کشتی‌های چند ده هزار تنی بتوانند در آن پهلو گرفته، تخلیه و بارگیری نمایند.
• ایجاد محوطه‌های مناسب برای باراندازی و همچنین استقرار تجهیزات بنادر.
• ایجاد انبارهای مناسب در بندر و تاَمین آب و برق و سوخت منطقه.
• ایجاد یا توسعۀ فرودگاه و ساختن ترمینال‌های مناسب.
در حال حاضر بیش از بیست منطقۀ ویژۀ اقتصادی و ۷ منطقۀ آزاد در کشور وجود دارد که مناطق ویژۀ اقتصادی امیرآباد و نوشهر از جمله این مناطق ویژه هستند. تبدیل منطقه ویژۀ امیرآباد در شرق استان یا منطقۀ ویژۀ نوشهر در غرب استان به منطقۀ آزاد تجاری، به دور از بحث های سیاسی باید با رویکرد کارشناسی و با توجّه به زیرساختها و پیش نیازهای اشاره شده صورت گیرد؛ در غیراینصورت،این طرح های اقتصادی نه تنها از اهداف خود فاصله می¬گیرند، بلکه می تواند منشاء بسیاری از معضلات اقتصادی و اجتماعی در هر منطقه باشد. تمایل دارم به چند مورد از امکانات که در دو نقطۀ جغرافیایی استان وجود دارد اشارۀ مختصری نمایم.
از مجموع ۴.۶ میلیون تن حمل و نقل دریایی در استان مازندران در۳ بندر نوشهر، امیرآباد و فریدونکنار، بیش از ۳.۵ میلیون تن آن در بنادر شرق مازندران بوده است. این در حالی است که در سالهای گذشته، ظرفیت ۴.۵ میلیون تن توسط بنادر این منطقه از مازندران نیز تجربه شد.همچنین،تعداد ۱۲۳۶ فروند شناورهای با ظرفیت هزار تن و بیشتر، در سال ۹۲ وارد بنادر استان شد که از این میزان، ۹۳۴ فروند آن در بندر امیرآباد بوده است.
از طرفی،از مهمترین الزامات ایجاد یک منطقۀ آزاد تجاری، شبکه های ارتباطی زمینی و هوایی است. در حال حاضر، دو فرودگاه دشت ناز ساری و گرگان در فاصلۀ کمتر از صد کیلومتری منطقۀ امیرآباد قرار دارد؛ بطوریکه فرودگاه دشت ناز ساری با فاصلۀ کمتر از ده کیلومتری، توان جابه جایی ۲۲۰ هزار مسافر را در سال داشته و روزانه پروازهایی به تهران،مشهد و همچنینپروازهای منظّمی به شیراز، کیش، کرمان و … دارد.
علاوه بر این، طول شبکه ریلی استان، مجموعا ۴۰۳ کیلومتر است که این خطوط حمل و نقلی در شرق، مرکز و جنوب مازندران گسترانیده شده است. همچنان که استحضار دارید بهره گیری از خطوط ریلی، اقتصادی ترین روش ترانزیت کالا است که این خود یکی از امتیازات منطقۀ شرق مازندران است. در کنار موارد اشاره شده، امکان توسعۀ فیزیکی هم از الزامات اشاره شده است. از دلایل موفقیّت منطقۀ آزاد انزلی، وسعت آن می باشد. در حال حاضر منطقۀ آزاد انزلی در مساحت ۳۲۰۰ هکتاری بنا شده است و طبیعی است برای ایجاد یک کسب اقتصادی مناسب می توان از وسعت منطقۀ شرق مازندران در سواحل دریای مازندران بهره مند شد.
آنچه مهم تر می نماید، توجّه به مقولۀ آمایش سرزمینی در ایجاد طرح های بزرگ استانی است. آمایش سرزمین به معنای بهره برداری بهینه از امکانات در راستای بهبود وضعیت مادی و معنوی، در قلمرو جغرافیایی خاص است که دراین طرح مزیّت های فضای طبیعی، اجتماعی و اقتصادی،سازماندهی و نظام بخشی می شود. هدف از این کار، ایجاد یک رابطۀ منطقی بین توزیع جمعیّت و انجام فعالیّت ها در پهنۀ سرزمین با توجه به ویژگی های فضایی منطقه است. عدم توجه به این موضوعات، این طرح را از اهداف خود دور می سازد.
بررسی مناطق آزاد تجاری-صنعتی و مقایسۀ آن با اهداف تاَسیس این مناطق در طول بیش از یک دهه در کشور، نشان می‌دهد که برخی از اهداف مورد نظر تحقق نیافته و مشکلاتی پیش آمده است؛ این مشکلات عبارتند از:
• تعیین نه چندان اصولی اهداف مربوط به ایجاد مناطق،
• محرومیّت مناطق با وجود هزینه‌های انجام شده،
• عدم اولویت بندی نیازهای هر منطقه،
• عدم مکان یابی صحیح،
• نبود امکانات زیربنایی.
لذا توجّه به مکان یابی صحیح ،وجود امکانات زیر بنایی و تعریف صحیح از اهداف وعملکردهای این مناطق میتواند نقش مهمی در به ثمر نشستن این مناطق داشته باشد.

با عنایت به اینکه یکی از مشکلات کارکرد اقتصاد ایران در سال‌های اخیر، میزان اشتغال پایین بوده است؛توسّل به تدبیر برای حل این مشکل و افکندن نور امید از این طریق،انتظار آحاد شهروندان است. رویکرد کارشناسی و نگاه عالمانه به حلّ مشکلات، اعتماد اکثریت مردم به‌ویژه تحصیلکردگان، فعالان صنعت و آحاد جامعه را به خود جلب می¬کند. دولت جدید با تکیّه بر رویکرد کارشناسی توانسته است در عرصۀ اقتصادی، بر تورّم افسار گسیخته رادرمدّت زمان نسبتاَ کوتاهی مهار کند؛اما باید پذیرفت که برای حل نهایی مشکل اشتغال، هنوز در آغاز راه هستیم و انحراف از رویکرد کارشناسی می‌تواند حتّی دستاوردهای مهم اما شکننده را به باد فنا دهد؛ بدون اینکه گره ای از معضل بسیار خطرناک بیکاری به‌ویژه بیکاری جوانان بگشاید.
شکّی نیست که مشکل بیکاری با رونق گرفتن کسب‌وکار و افزایش رشد اقتصادی امکان‌پذیر است. در این رابطه هم باید موضوع تبدیل منطقۀ ویژه اقتصادی امیرآباد به منطقه آزاد تجاری به یک خواست همگانی در بین مدیران استان تبدیل شود تا بتواند گره ای از مشکلات اقتصاد مازندران و استان های همجوار باز کند.
به امید آنکه این مصلحت کلان ملی فدای منفعت خرد منطقه ای نشود.

دكتر محمد مهدي ناصحي