ممتازترین اثر درباره امام باقر (ع)/ هادي حميدي

تاریخ انتشار خبر : ۹۴/۰۲/۱

مسند ۶ جلدی امام باقر (ع) حاصل سال‌ها تلاش و تحقیق آیت‌الله شیخ عزیزالله عطاردی است که شامل هشت هزار و ۵۶۴ حدیث از زیدیه‌، اسماعیلیه، اهل سنت و عمدتا اهل تشیع از امام باقر (ع) می‌باشد که هزار و ۱۱۰ حدیث آن از زیدیه و اسماعیلیه و اهل سنت است.

مرحوم عطاردی محدث مسندنویس نبودند و عمده برنامه‌ای که برای عمرشان تنظیم کرده بودند نوشتن تاریخ خراسان بود که این تمدن شرق جهان را بتوانند معرفی کنند. در این راه ۵۰ سال فیش‌برداری‌های سخت و طاقت‌فرسا نیز انجام دادند. ایشان هنگام نوشتن تاریخ خراسان بزرگ، محور خراسان را امام رضا (ع) قرار می‌دهند و در این مسیر باید افکار امام رضا (ع)‌، نامه‌ها، احادیث و روایات و … را نیز معرفی می‌‌کردند که در نتیجه دو جلد «مسند الامام الرضا (ع)» را نوشتند. این مسند به دست آیت‌الله محمدهادی میلانی می‌‌رسد و اولا یک اجازه روایتی را به مرحوم عطاردی می‌‌دهند و بعد می‌‌گویند من دوست دارم شما چنین کاری را برای امام باقر (ع) انجام دهید. با این درخواست آیت‌الله میلانی مبدأ میل جدیدی در مرحوم عطاردی به وجود می‌‌آید و مسند ۶ جلدی امام باقر (ع) مولود درخواست یک فقیه بزرگ شیعی می‌‌شود. مسند امام باقر (ع) نتیجه تحقیق چند ساله آیت‌الله عطاردی است که شاید قریب ۱۰ سال ــ از آغاز تا چاپ ــ از مولف آن وقت برد و توسط محمدرضا عطایی خراسانی در ۶ جلد نیز ترجمه شده است.

در جلد اول این مسند مرحوم عطاردی ابتدا به معرفی امام باقر (ع) ــ اعم از تاریخ ولادت، محل ولادت، پدر، والده، محیط زندگی، فضایل و مناقب و مکارم اخلاق، برخی کرامات‌ و ویژگی‌های شخصیتی تا شهادت ایشان می‌‌پردازند. در جلد اول بعد از مباحث مربوط به زندگینامه امام (ع) بحث امامت امام (ع) عنوان و ادله امامت امام (ع) ارائه شده است. ارائه این بحث در جلد نخست کتاب از این نظر مهم است که به عنوان مثال فرقه زیدیه به رغم این که شیعه هستند، امام باقر (ع) را قبول ندارند و معتقدند امام باید قائم به سیف باشد. آنها به جای امام باقر (ع) برادر ایشان زید را قبول دارند در حالی که زید خود، به امام باقر (ع) ارجاع دادند. بحثی دیگری که در جلد نخست این کتاب آمده درباره علم امام است که در آن روایات مربوط به دانش گسترده امام باقر (ع) بیان شده است. مرحوم عطاردی در همین فصل دانش و علم امام (ع) به روایاتی از اهل سنت هم در فضایل ایشان اشاره کرده است. یکی از فصل‌های جلد نخست کتاب، بررسی مشکلات عصر امام باقر (ع) در حوزه اجتماعی، سیاسی و حتی خویشاوندی است. جلد دوم با فضایل اهل بیت (ع) از زبان امام باقر (ع) شروع می‌‌شود که فصل مفصلی است و دسته‌بندی‌های خوب و منظمی دارد. بعد ازآن کتاب ایمان و کفر شروع می‌‌شود که باب‌هایی در نشانه اسلام و مسلمانی ومباحث مهم اخلاقی در آن گنجانده شده است. اخلاقی‌ترین مباحث امام (ع) در باب رفتار با خانواده، رفتار با اجتماع، تواضع، زهد، وفای به عهد‌، آداب معاشرت، آداب سلوک، آداب رفتار و … در این فصل دیده می‌‌شود که این فصل اگر به صورت مستقل منتشر شود، اثری متقن و مستدل برای سبک زندگی اسلامی خواهد بود. جلد سوم مسند امام باقر (ع) با کتاب دعا شروع می‌‌شود. فصل دیگر جلد سوم، کتاب احتجاجات است که اختصاص به مناظرات امام (ع) ــ یعنی همین بحث گفت‌وگوی ادیان و مذاهب که امروز درباره آن صحبت می‌‌شود ــ دارد. امام (ع) با خوارج، نصارا، اهل سنت و چهره‌هایی چون طاووس یمانی و حسن بصری که هرکدام نماینده یک طرز تفکر هستند، احتجاجاتی داشتند که بخش‌هایی از آن درکتاب آمده است. از بخش‌های پایانی جلد سوم و همه جلد چهارم و بخش‌هایی از جلد پنجم، روایات احکام امام (ع) شروع می‌‌شود که خاص فقها و مجتهدان است؛ یعنی خلاصه مباحث جدی علمی در اصول و دروس خارج فقه در سه جلد کتاب آمده است. سبک آن نیز سبک کتب فقهی یعنی ۵۳ جلد کتاب فقهی لمعه شهیدین که از طهارت شروع می‌‌شود تا دیات است و مرحوم عطاردی نیز به همان شیوه همه روایات را فصول برجسته کتاب به تناسب مخاطب متفاوت است. در پایان جلد پنجم مباحث معاد شناسی گنجانده شده و بحث کوتاهی هم در باب نوادر آمده است. فصل پایانی مسند امام باقر (ع) رویکردی متفاوت با سایر مجلدات کتاب دارد و طی آن به نقل روایات زیدیه و اسماعیلیه پرداخته شده است. مولف در این جلد با جست‌وجو در منابع زیدیه و اسماعیلیه آنها را نیز ذکر کرده است.

هادی حمیدی – طلبه خارج فقه اصول -حوزه علمیه قم
فعال سیاسی و فرهنگی