بحران آب /”گرد آورنده “هادی حمیدی

تاریخ انتشار خبر : ۹۳/۰۷/۴

بدون تردید بحران کم آبی یکی از مهم ترین چالش های پیش روی کشور ما در آینده بسیار نزدیک و حتی همین لحظه، بوده و خواهد بود. تقریبا تمام مردم نگران این چالش هستند و حتی اکثر کسانی که در مصرف آن اسراف می کنند براهمیت این چالش واقفند!
روزنامه واشنگتن‌پست در تیرماه ۱۳۹۳، اعلام داشت ایران در بین ۲۴ کشوری قرار دارد که وضعیت آب در آنها خطرناک است. خردادماه امسال، خبرگزاری جهانی طبیعت با انتشار خبری، بحران شدید آب را برای ایران یزرگترین چالش در دوران معاصر خواند. در این گزارش آمده‌است که بر اساس مستندات راهبردهای بین‌المللی آینده (FDI)، ایران از سال‌ها پیش در معرض بحران آب قرار داشته است، اما در سه دهه اخیر برای آن گامی برداشته نشده است. این گزارش حاکی از آن است که ایران از مرحله آمادگی برای خطر عبور کرده و هم‌اکنون در خطر قرار دارد.
ایران کشوری با اقلیم عمدتاً گرم و خشک است. رشد سریع جمعیت مهمترین عامل کاهش سرانه آب تجدیدشونده کشور در قرن گذشته بوده است. جمعیت ایران در طی این هشت دهه، از حدود ۸ میلیون نفر در سال ۱۳۰۰ شمسی به ۷۸ میلیون نفر تا پایان سال ۱۳۹۲ رسیده است. بر این اساس میزان سرانه آب تجدیدپذیرساﻻنه کشور از میزان حدود۱۳۰۰۰ متر مکعب در سال ۱۳۰۰ به حدود ۱۴۰۰ متر مکعب در سال ۱۳۹۲ تقلیل یافته و در صورت ادامه این روند، وضعیت در آینده به مراتب بدتر خواهد شد.
اگر نیمی از این خبرها و گزارش‌ها در باره بحران آب در ایران و جهان ارزش علمی داشته باشند، باید خواب را بر چشم مردم و مسئولان حرام کند. اما متأسفانه کشور به قدری درگیر مشکلات مختلف و متنوع حتی کاذب است که نیرویی برای حل مشکلات اصلی این چنینی ندارد.
یکی از مشکلات عمده درخصوص منابع محدود آب، افزایش روزافزون تعداد افرادی است که در مصرف آب شریک می‌شوند. ازآنجاکه همگان به آب شیرین و پاک نیاز دارند، دور از ذهن نیست تا جنگهای آینده جهان بر سر منابع آب صورت گیرد. در ۵۰ سال گذشته ۳۷ مورد خشونت بین کشورها بر سر آب گزارش شده است که همه آنها به‌جز ۷ مورد به خاورمیانه مربوط می‌شود. چنان‌که طبق اعلام مطالعات سازمان‌ملل‌متحد کمبود آب مشکلی حاد در سراسر خاورمیانه می‌باشد.
مشکل آب در ایران، دو منشأ اصلی دارد: خشک‌سالی و استفادۀ بدون ضابطه از آب‌های زیرزمینی در چند دهۀ گذشته. مقابله با خشکسالی، نیاز به فناوری جدید(مانند باروری گسترده و موفقیت‌آمیز ابرها) دارد که فعلا در دسترس ما نیست.راه دیگر مقابله با کم‌آبی، فرهنگ‌سازی در سطح ملی است که وظیفۀ رسانه‌های ملی و عمومی است. آنچه الان از دست ما برمی‌آید بالا بردن صدای آژیر خطر است تا همۀ گوش‌ها بشنوند و خطر را احساس کنند. نویسندگان، سخنرانان و کاربران شبکه‌های اجتماعی مانند فیسبوک و واتساپ و….، باید بسیاری از مباحث سیاسی، علمی، اجتماعی، تفریحی، معرفتی و … را مدتی به حالت نیمه‌تعطیل درآورند و دائما مسئلۀ کم‌آبی را جلو چشم مردم و مسئولان بیاورند.
ولی نکته ای مهم و فراموش شده، قیمت عجیب و تحقیر آمیز این آب است.قیمتی حدود ۲۰۰ تومان بر متر مکعب یا حتی کمتر در بخش خانگی و حدود ۴۰۰ تومن در بخش صنعت. یعنی ۵ بشکه آب حدود ۲۰۰ تومان. ایا این چیزی به جز تحقیر آب یا همان مایع حیات هست؟در حالیکه یک شکلات کوچک که به عنوان پول خرد به ملت داده می شود صد تومان یا دویست تومن قیمت دارد، چنین قیمتی برای ۵ بشکه آب چه معنایی می تواند داشته باشد؟
مطالعات نشان می دهد که حتی کشورهایی که بیشترین منابع آب شیرین جهان را دراختیار دارند و با وجود اینکه از اهرم های دینی و اعتقادی و اسلامی هم در آنها خبری نیست، لکن برنامه های کلان و مفصل در زمینه کاهش مصرف آب و جلوگیری از تلفات آب در دستور کار دارند وشهروندانشان هم حتی المقدور رعایت می کنند. شاید می دانند که درآینده ای نه چندان دور بایستی آب مورد نیاز کشورهای نیازمند را هم تامین کنند؛ یعنی همان عبارت معروف ” آب در برابر نفت”.
یاد عالم ربانی و حکیم فرزانه مرحوم آیت الله العظمی ایازی (ره) بخیر که بارها در جمع صمیمانه ،علمی و طلبگی در موارد مختلف به بحران کم آبی در ایران و جهان اشاره می کرد و می فرمود: این دعواها و جنگ ها در دنیا تمام می شود جنگ آب در پیش است …

مازندران و مشکل کم آبی
اگرچه تاکنون پای تانکرهای آبرسانی و سیار بجز مواقع اضطراری به مناطق مختلف مازندران باز نشده است اما تداوم خشکسالی و کم بارشی از یکسو، هدر رفت منابع آبی و پایین آمدن سطح سفره ها، سهمیه بندی و بحران بی آبی را در مازندران دور از انتظار نخواهد ساخت.هدر رفت ۳۰ درصدی به دلیل فرسودگی شبکه های آب از یکسو، محدودیت منابع آبی و مدیریت نامطلوب آبهای سطحی سبب شده تا درصد بالایی از منابع آبی استان بدون استفاده به دریا خزر ریزد و کام حاشیه نشینان و مزارع منطقه تشنه ماند.
در حال حاضر تنها ۱۰ درصد از آبهای سطحی مازندران مدیریت می شود و مابقی روانه خزر می شوند و این وضعیت درحالیست که مزارع بسیاری در استان در معرض استرس کم آبی قرار دارند.گردشگرپذیربودن مازندران و سفر میلیونها مسافر به استان بویژه در فصل تابستان و تعطیلات، آژیر کم آبی را در استان بیش از دیگر فصول نواخته است و چاره و راه حل پیشگیری از کم آبی، صرفه جویی و مدیریت مصرف آب عنوان می شود.کاهش ۲۰درصدی میزان بارندگی در بهار سال جاری در مازندران نیز بحران کم آبی و خشکسالی را در برخی مناطق استان جدی تر کرده است. در حال حاضر ۹۰درصد آبهای مازندران زیرزمینی و ۱۰درصد سطحی است و به گفته مدیرعامل آّبفا مازندران در این استان در هر ثانیه ۹هزار لیتر آب تولید می شود.
سیاست ها و راهبردها
آب گنجینه‌ مشترک انسان‌هاست که باید به نسل‌های بعدی سپرده شود. لذا محورهای زیر اهمیت خاصی را در آینده برنامه‌های آب دارند:
▪ جلوگیری از تخریب منابع آب و حفظ، احیاء و توسعه بهره ‌برداری بهینه از آنها در جهت توسعه پایدار
▪ بهره ‌برداری بهینه از آب های مرزی و مشترک
▪ اصلاح قانون توزیع عادلانه آب و تدوین قانون جامع آب کشور (در دست اقدام است)
▪ اعمال الگوی مصرف آب در بخش های کشاورزی، شرب و صنعت متناسب با شرایط اقلیمی
▪ تهیه برنامه‌ جامع ملی (حفاظت کمی و کیفی منابع آب کشور) به منظور جلوگیری از ورود آب های آلوده به چرخه طبیعی
▪ تعیین حریم بهداشتی و زیست محیطی برای منابع تأمین‌کننده آب شرب
▪ تدوین روش‌های مدیریت ریسک برای مقابله با خشکسالی و سیل
▪ تدوین اقتصاد آب از جمله اقتصاد محیط زیست در برنامه‌ریزی‌ها
▪ ارزیابی اثرات زیست محیطی طرح‌های مهم توسعه منابع آب به منظور کاهش اثرات منفی بر محیط زیست

 بیایید با چند اقدام ساده ولی حیاتی در جهت جلوگیری از اتلاف آب و صرفه جویی در مصرف آب هرچند اندک، سهیم باشیم؛
۱- با تعویض واشرها جلوی چکه آب را بگیریم. ۲- بعد ازخنک شدن هوا شیرفلکه آب کولرها را ببندیم. ۳- درمیانه وضوء گرفتن شیر آب را باز نگذاریم. ۴- موقع شستن ظروف آب را باز نگذاریم. ۵- آب حاصل ازشستشوی میوه و سبزیجات را پای درختان و گلدان ها بریزیم. ۶- درمیانه استحمام آب را باز نگذاریم و زمان آن را حتی المقدور کاهش دهیم . ۷- برای نظافت حیاط و امثالهم کمتر از آب استفاده کنیم. ۸- خودرو را با یک سطل آب و دستمال تمیز کنیم. ۹- برای فقط چند تکه لباس ماشین لباسشویی را روشن نکنیم. ۱۰- باغچه ها و چمن ها را عصرها آبیاری کنیم تا تبخیرآب به کمترین مقدار خود برسد. ۱۱- به فرزندانمان فرهنگ صرفه جویی و جلوگیری از هدر رفتن آب را آموزش دهیم.

منابع:
۱- ویکی پدیا.دانشنامه عمومی
۲- مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام – بحران آب در جهان و ایران…. http://www.csr.ir/center.aspx?lng=fa&abtid=04&semid=79
۳- همان
۴- دین آنلاین- پایگاه خبری تحلیلی دین پژوهی-استاد رضا بابایی
۴۱۰ … http://dinonline.com/detail/News/
۵- وبسایت جامع هوا و اقلیم شناسی۴۷۴۹ http://climatology.ir/?p=
۶ – دکتر رضا اردکانیان “راهبرد توسعه پایدار در امور آب” همایش راهبردهای توسعه پایدار در بخش‌های اجرایی کشور، تابستان ۱۳۸۲ سازمان حفاظت محیط زیست، کمیته ملی توسعه پایدار

هادی حمیدی – طلبه خارج فقه اصول -حوزه علمیه قم
فعال سیاسی و فرهنگی