اهمیت دعا از منظر قرآن/ محمد مهدی اکبری

تاریخ انتشار خبر : ۹۳/۰۵/۴

موضوع دعا در مکتب اسلام بسیار تاکید و سفارش شده است که تمام انسان ها باید در طلب حاجات همتى والا و بلند داشته باشند تا در جهت و سوی خشنودى خداوند قدم برداشته باشند و از درگاه حق حاجت های مهم از قبیل سلامتى دین و ایمان، زندگى سعادتمندانه، محشور شدن با پیامبر اکرم صلّى الله ‏علیه ‏و آله و خاندان پاکش، عاقبت به خیرى، حفظ و پایدارى اسلام، برخوردارى از درجات شهدا و …. را از خداوند بلند مرتبه طلب نماید.
در قرآن آیات بسیاری وجود دارد که بیانگر اهمیت و نقش سازنده ی دعا در زندگی انسان می باشد، این آیات را می توان به سه دسته تقسیم بندی کرد:
۱- آیاتی که خود خداوند امر به دعا فرموده و یا بیانگر آن است که دعا در منظر خداوند چه ارج و قربی دارد
۲- دعاهای پیامبران و انبیاء آنگاه که به شدائدی گرفتار آمدند و یا پیشامد هایی دیگر
۳-. دعاهایی که افراد مختلف در موقعیت های گوناگون عرضه داشته اند. حال به بررسی این آیات پرداخته می شود.
۱- آیاتی که خداوند امر به دعا فرموده و یا بیانگر ارج و قرب دعا در نظر خداوند است.
در آیه ۶۰ غافر آمده است : وَقَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ (غافر/۶۰). پروردگار شما گفته‏ است: «مرا بخوانيد تا (دعاي) شما را بپذيرم! كساني كه از عبادت من تكبر مي‏ ورزند به زودي با ذلت وارد دوزخ مي‏شوند«.
در این آیه خداوند می فرماید « ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ » بخوانید مرا تا اجابت کنم شما را یعنی در خواندن من اجابت من هم وجود دارد پس دعا مساوی است با استجابت. اهمیت دعا از این آیه اینطور استنباط می شود که دعا یعنی اجابت، دعا یعنی گرفتن خواسته و حاجت.
علامه طبرسی می گوید: این آیه دلالت بر عظمت قدر دعا در نزد خداوند و فضیلت انقطاع بسوی خداوند شده است(طبرسی،۲۱/۲۹۱).
آیه دیگری که بر اهمیت دعا از دیدگاه قرآن تأکید می ورزد آیه وَ إِذا سَأَلَکَ عِبادي عَنِّي فَإِنِّي قَريبٌ أُجيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ فَلْيَسْتَجيبُوا لي‏ وَ لْيُؤْمِنُوا بي‏ لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ (بقره/۱۸۶).و هنگامي كه بندگان من، از تو در باره من سؤال‏كنندگان كنند، (بگو:) من نزديكم! دعاي دعا كننده را، به هنگامي كه مرا مي‏بينند پاسخ مي دهم پس بايد دعوت مرا بپذيرند، و به من ايمان بياورند؛ تا راه يابند (و به مقصد برسند)!
یکی از آیاتی که مفسرین و بزرگان به ارزش و اهمیت دعا به آن استدلال می کنند آیه ۷۷ سوره فرقان می باشد که می فرماید : قُلْ ما يَعْبَؤُا بِکُمْ رَبِّي لَوْ لا دُعاؤُکُمْ فَقَدْ کَذَّبْتُمْ فَسَوْفَ يَکُونُ لِزاماً (فرقان/۷۷). بگو: «پروردگارم براي شما ارجي قائل نيست اگر دعاي شما نباشد؛ شما (آيات خدا و پيامبران، را) تكذيب كرديد، و (اين عمل) دامان شما را خواهد گرفت و از شما جدا نخواهد شد!»
۲- دعاهای پیامبران در شدائد و گرفتاری ها
پیامبران و انبیاء آن انسان های وارسته و پاک کسانی که درجاتی از کمالات انسانی را دارا بودند هم خود را از دعا بی نیاز ندانسته اند و همواره دست نیاز به سوی معبود خود دراز کردند و به تضرع و زاری به درگاه قرب او می نشستند، خداوند با آوردن داستان های آنان و دعاهایی که در گرفتاری های گوناگون عرضه داشتند می خواسته باز اهمیت دعا و پر نقش بودن دعا در زندگی انسان را نشان دهد، و اینکه خداوند به انسان ها می آموزد که چگونه دعا کنند و در موقعیت ها و گرفتاری های مختلف چگونه خدا را بخوانند. مواردی از این دعاها برای نمونه آورده می شود .
دعای حضرت ایوب:
«وَ أَيُّوبَ إِذْ نادى رَبَّهُ أَنِّي مَسَّنِيَ الضُّرُّ وَ أَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ»(انبیاء/۸۳).«و ايّوب را (به ياد آور) هنگامي که پروردگارش را خواند (و عرضه داشت): «بدحالي و مشکلات به من روي آورده؛ و تو مهربان ترين مهرباناني!»
دعای حضرت یوسف:
«رَبِّ قَدْ آتَيْتَنِي مِنَ الْمُلْكِ وَ عَلَّمْتَنِي مِنْ تَأْوِيلِ الْأَحادِيثِ فاطِرَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ أَنْتَ وَلِيِّي فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ تَوَفَّنِي مُسْلِماً وَ أَلْحِقْنِي بِالصَّالِحِينَ»(یوسف/۱۰۱). «بار الها، تو مرا از سلطنت (و عزت) بهره‌دادي و از علم رؤيا و تعبير خواب ها بياموختي، اي آفريننده زمين و آسمان، تويي ولي نعمت و محبوب من در دنيا و آخرت، مرا به تسليم و رضاي خود بميران و به صالحانم بپيوند».
تعلیم و روش دعا و نیایش به پیامبر (ص) از سوی خداوند.
وَ اخْفِضْ لَهُما جَناحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَ قُلْ رَبِّ ارْحَمْهُما كَما رَبَّيانِي صَغِيراً(اسراء/۲۴).و بالهاي تواضع خويش را از محبّت و لطف، در برابر آنان فرود آر! و بگو: «پروردگارا! همان‌گونه که آنها مرا در کوچکي تربيت کردند، مشمول رحمتشان قرار ده!»
وَ قُلْ رَبِّ أَدْخِلْنِي مُدْخَلَ صِدْقٍ وَ أَخْرِجْنِي مُخْرَجَ صِدْقٍ وَ اجْعَلْ لِي مِنْ لَدُنْكَ سُلْطاناً نَصِيراً(همان/۸۰).و بگو: «پروردگارا! مرا (در هر کار،) با صداقت وارد کن، و با صداقت خارج ساز! و از سوي خود، حجتي ياري کننده برايم قرار ده!»
وَ قُلْ رَبِّ اغْفِرْ وَ ارْحَمْ وَ أَنْتَ خَيْرُ الرَّاحِمِينَ(مومنون/۱۱۸).و بگو: «پروردگارا! مرا ببخش و رحمت کن؛ و تو بهترين رحم کنندگاني!
پیامبر (ص) که خود اسوه حسنه و تمام فضایل و حسن اخلاق در وی جمع و معنویات را در حد اعلی انسانی داراست آن پیامبری که بسیار بالاتر از جبرئیل فرشته ی وحی الهی است باز خداوند او را امر به دعا می کند و شیوه و راه و رسم دعا کردن را به او می آموزد که چگونه دعا کن ، دعا حتی از والاترین انسان ها هم جدا نیست و برترین انسان تمام دوره های انسانی هم از دعا بی نیاز نمی باشد .
۳ – دعاهای افراد مختلف در موقعیت های مختلف:
قرآن آن کتاب عظیم الشأن با آوردن دعاهای افراد گوناگون می خواسته این نکته مهم و پر اهمیت نقش دعا در زندگی انسان را متذکر می شود و اینکه برای هر آنچه که انسان نیاز دارد، باید دست دعا به سوی خداوند بزرگ دراز و از او مسالت کند که تا او چیزی را نخواهد آن چیز برآورده نخواهد شد و باید از او خواست و طلب کرد. نمونه های فراوانی در قرآن وجود دارد که به برخی از این نمونه ها اشاره خواهدشد تا جایگاه اهم و و اتم دعا هر چه بیشتر روشن شود.
کسب حسنات دنیا و آخرت
وَ مِنْهُمْ مَنْ يَقُولُ رَبَّنا آتِنا فِي الدُّنْيا حَسَنَةً وَ فِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنا عَذابَ النَّارِ»(بقره/۲۰۱).و بعضي مي‌گويند: «پروردگارا! به ما در دنيا (نيکي) عطا کن! و در آخرت نيز (نيکي) مرحمت فرما! و ما را از عذابِ آتش نگاه دار!»
عدم گمراهی و کسب رحمت
«رَبَّنا لا تُزِغْ قُلُوبَنا بَعْدَ إِذْ هَدَيْتَنا وَ هَبْ لَنا مِنْ لَدُنْكَ رَحْمَةً إِنَّكَ أَنْتَ الْوَهَّابُ(آل عمران/۸). «بار پروردگارا، دل هاي ما را به باطل ميل مده پس از آن که به حق هدايت فرمودي و به ما از لطف خود رحمتي عطا فرما، که تويي بسياربخشنده (بي‌منّت).
نتیجه گیری:
بعد از بررسی و جستجو در آیات قرآن، آیاتی که خود خداوند امر به دعا فرموده و یا برای انسان بدون دعا ارجی و قربی قائل نیست، آن دسته از آیاتی که دعا و متوسل شدن به خداوند را به انسان یادآور می شوند و نقش بسیار موثر دعا در زندگی انسان ها را بیان می دارند، انسان به این شناخت می رسد که دعا نقش بسیار مهم و اساسی در زندگی او دارد و به هیچ عنوان از زندگی او جدا نیست و او باید همیشه به در خانه دوست برود و تمامی حوائج خود را از او بخواهد.
محمد مهدی اکبری
کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث- مربی قرآن آموزش و پرورش شهرستان نکا