نکا و شهرسازی اسلامی/ محمدجواد مبینی

تاریخ انتشار خبر : ۹۳/۰۳/۷

یکی از چالش¬های اصلی جامعه امروز مردم ایران و شهروندانش فضای زندگی اوست. فضا به معنی محیطی که همه چیز را در برگرفته و زندگی به معنای طول عمر انسان از ابتدای حیات انسانی تا ممات جسمانی از بسترهای گوناگونی متاثر است ، از جمله عوامل اثرگذار بر فضای زندگی انسان¬ها، بستر حیات او یا به بیان دیگر نظام شهرسازی است…
نظام شهرسازی است که به لحاظ ظرفی فضای زندگی انسان¬ها را تعریف و به آن¬ شکل می¬دهد…. نظام شهرسازی که می¬تواند از مجموعه¬های کوچک چند خانواری تا کلان¬شهرهای بزرگ را شامل شود. این نظام در وضعیت موجود خود با چالش¬های فراوانی روبروست، پاسخگویی به این چالش¬ها نظام حاکمیتی و به تبع آن زیر مجموعه¬های آن اعم از نهادهای متولی دولتی، بخش خصوصی، جوامع علمی و پژوهشی، اندیشمندان وصاحبنظران و… را ناگزیر به چاره-اندیشی¬های مدیریتی، اجرایی و ارائه نظریات گوناگون نموده¬است. از ابتدای پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی ٔ نظر به خواست مردم ایران و رهبر کبیر انقلاب ٔ نهادها و گروه¬ها در اندیشه پیاده¬سازی الگوهای ایرانی اسلامی در نظام شهرسازی¬اند و این تلاش کماکان ادامه دارد ٔ البته در دهه ۸۰ و در اوایل دهه ۹۰ کم رنگ تر و کم رونق تر شده است… نوشته حاضر در پی پاسخ به این ضرورت که برای انطباق نظام شهرسازی با مبانی اسلام چه باید کرد؟ و آیا شهر سازی اسلامی در شهر خودمان یعنی شهر نکا رعایت میشود؟
به نظر می¬رسد برای پاسخ به این ضرورت هدف کلی نوشته حاضر عبارتست از: چاره اندیشی برای ارائه نظریه شهرسازی اسلامی بعنوان پشتوانه همه¬جانبه و اثرگذار در راستای تمامی جهت¬گیری¬های شهرسازی، دستیابی به این هدف راه را فراروی نظریه¬ای هموار می¬کند که تحقق آن بازتعریف مجددی از نقش تمامی دست¬اندرکاران صورت می¬¬دهد. اندیشمندان، مهندسان شهرسازی و مراکز پژوهشی محور مطالعات خود را بر مبنای نیازهای آن تنظیم می¬کنند، مراکز آموزشی((شهرداری و نظام مهندسی ساختمان)) شهرسازانی را تربیت می¬کنند که توانایی علمی و عملی متناسب با شهرسازی اسلامی داشته باشند و حرفه شهرسازی نیز اعم از حاکمیت و بخش خصوصی فضایی را برای زندگی محیا می-کند که بر مبنای اصول شهرسازی اسلامی بنا شده¬باشد.
روش شناسی
لفظ شهر اسلامی لفظیست که در آثار و نوشته¬های فلاسفه و حکما قبل از ایران مدرن نیست اما در دهه¬های گذشته متفکران بدان اندیشیده و به تبع آن صحبت از شهرسازی اسلامی نیز همین وضعیت را دارد….ـ برخی شهر اسلامی را شهر حکومتهایی که در آنها احکام اسلامی جاریست می¬دانندـ دسته دیگر شهر اسلامی را شهری می¬دانند که در فرهنگ اسلامی ساخته شده¬است ـ عده¬ای شهری که جامعه اسلامی و حکومت حقه در آن وجود دارد را مقدمه شهر اسلامی می-دانند و جز حکومت معصوم که چند سالی بیشتر نبود هیچ شهری را شهر اسلامی نمی¬دانند. در پس این تعاریف، پژوهش-هایی که در زمینه شهر اسلامی صورت گرفته¬است، جهت¬گیری¬های متفاوتی دارد. مستشرقین و برخی نظریه¬پردازان داخلی با این تصور که شهرهای تاریخی اسلامی بدست متفکران اسلامی طراحی و بنا گردیده¬است در پی بررسی بناها و بافت¬¬ها جهت استخراج اصول معماری و شهرسازی اسلامی¬اند ـ دسته دیگر که بیشتر صاحبنظران موخر بحساب می¬آیند ـ ضمن اینکه از محتوای سخنشان اینگونه استنباط می¬شود که شهرهای تاریخی را بعنوان شهراسلامی قبول کرده¬اند اما در پی ارائه نظریه¬ای برای شهر اسلامی در زمان حال هستند ـ در کل دو رویکرد تاریخی و فلسفی در انجام تحقیقات معماری و شهرسازی اسلامی وجود دارد.براساس رویکرد تاریخی، نظریه آن چیزهایی است که مردم درباره موضوع گفته یا نوشته¬اند. از این دیدگاه، روش مناسب برای تدوین مبانی نظری عبارتست از گردآوری و بررسی متون تاریخی، تفسیر بیانات مختلف، سنجش ارزش نسبی بیانات اظهار شده و در نهایت استخراج نتایج جهت تدوین نظریه. در نتیجه این روش نظریه معماری و شهرسازی ازنوشته¬ها و ویژگی¬های بناهای تاریخی(بعنوان مثال معیارها و تناسبات ساختمانی آن¬ها) اخذ می¬شود. رویکرد فلسفی براساس ملاحظات فلسفی و زیبایی شناختی تعریف می¬گردد. از این دیدگاه روش مناسب برای تدوین نظریه معماری و شهرسازی عبارتست از انجام دادن یک رشته بحث عقلی در هر ساختار خاص نظری و تنظیم و تدوین سلسله مراتبی از مفاهیم برای درک موضوع. به نظر می¬رسد برای تعریف نظریه شهرسازی هر دو رویکرد فوق لازم و ملزوم یکدیگرند. البته آسیب هایی نیز بر هرکدام مترتب است.

اما در مورد شهرستان نکا که یک سبقه تاریخی و فرهنگی و مذهبی دارد تا چند سال گذشته نظام شهرسازی اسلامی رعایت میشد ٔ ولی متاسفانه در سالهای اخیر با توجه به تقلید شهروندان از شرق و غرب شهرسازی اسلامی نه تنها رعایت نشده بلکه به فراموشی سپرده شده و حتی به روستاها هم رسوخ پیدا کرده است.
در اینجا باید ذکر نمود که تمام تقصیرها را نمی توان بر دوش شهروندان و کار فرمایان انداخت ٔ مسئولین امور ساخت و ساز شهری به ویژه شهرداری و نظام مهندسی ساختمان هم در به فراموشی سپردن شهرسازی اسلامی بی تقصیر نیستند…..
و در پایان مسئولین ساخت و ساز شهری باید بدانند که شهرسازی اسلامی میتواند به عنوان مرجع و لجند و پشتوانه شهرسازی نوین مورد توجه قرار گیرد ٔ آنهم در شهری که از دیرباز جزیی از دیار علویان بوده و در برخی محافل به قم مازندران مشهور میباشد…

((محمد جواد مبینی سوچلمایی))
کارشناس عمران