در پانزدهمین همایش کتاب سال حوزه از اثر محقق مازندرانی تقدیر شد

تاریخ انتشار خبر : ۹۳/۰۲/۲۱

به گزارش نیوز نکا ،کتاب بازپژوهى تاریخ ولادت و شهادت معصومان‏ “سلام الله علیهم” در سال گذشته توسط محقق برجسته مازندرانی و نکایی حوزه علمیه قم، حجت الاسلام والمسلمین یدالله مقدسی تحقیق و نگارش شده و پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی حوزه علمیه آن را منتشر کرده است.
این کتاب از میان حدود ده هزار کتاب منتشر شده در حوزه علمیه کشور بعنوان چند اثر شایسته تقدیر همایش کتاب سال حوزه در اواخر سال گذشته شناخته شد. لازم به ذکر است پیش از این چندین جلد از این پژوهشگر نکایی در زمینه علوم اسلامی به ثبت رسید. از جمله می توان نقش برجسته وی گروه محققین، تهیه و تنظیم کتاب مفاتیح الحیات اثر آیت ا… جوادی آملی را نام برد.

گزارشی در باره کتاب
این کتاب که به کوشش یدالله مقدسی؛ محقق سیرهء اهلبیت”سلام الله علیهم” به نگارش درآمده اندک تلاشى است دربارهء تاریخ تولد و شهادت چهارده معصوم‏”سلام الله علیهم” که در سه محور: سال، ماه و روز آن سامان یافته است. هدف از این پژوهش نیز، دستیابى به پاسخ پرسش‏هاى زیر است:
۱٫ تاریخ درست تولد و شهادت معصومان‏ سلام الله علیهم کدام است؟
۲٫ منشأ پراکندگى منابع تاریخى در این خصوص چیست؟
۳٫ به چه گزارش‏ها و منابعى مى‏توان اعتماد کرد؟
۴٫ راه‏هاى دستیابى به سخن درست در این موضوع کدام‏اند؟
پیشینه
هرچند در این خصوص نوشته‌‌های‏ گوناگونی در روند تاریخ، عرضه ‏شده است؛ ولی این پرسش¬ها همچنان باقی است. تاریخ‏نگاران، از دوران کهن تاکنون، دربارهء تولد و شهادت معصومان‏‏”سلام الله علیهم” نگاشته‏هایى به زبان‏هاى مختلف و به صورت کتاب مجموعى، تک‏نگارى و یا مقاله تألیف کرده‏اند؛ اما ویژگی این پژوهش را ندارند؛ چون آن نوشته¬ها، در ضمن مطالبی دربارهء تاریخ رویدادهاى اسلام، حاکمان، تراجم “پیامبرصلى الله علیه وآله وسلم” و دیگر معصومان‏”سلام الله علیهم” و یاران، عالمان، مبارزان و…، از تاربخ ولادت و شهادت آن¬گرامیان نیز یادی کرده¬اند. آنهم به صورت پراکنده و گزارشى؛ نه به صورت تخصصى و پژوهشى. اگر در موردی به صورت پژوهشى و تخصصى نگاشته¬اند، تنها در باره یک معصوم است؛ نه همه آنان. اینان گاهى نقلى را معتبر دانسته و آن را برگزیده‏اند و به گویه‏هاى دیگر توجه نکرده‏اند. بار دیگر با تکیه بر نقل برگزیده خود، به برخى از گزارش‏¬هاى دیگر، با تعبیر«گفته مى‏شود» اشاره کرده‏اند و گاهى با ثبت چند گزارش، با تردید از آن گذشته‏اند.
امتیازها
ویژگی¬های این کتاب را می¬توان به صورت زیر بیان کرد:
۱٫ این تحقیق، فقط به تاریخ (سال، ماه و روز) تولد و شهادت چهارده معصوم‏‏”سلام الله علیهم” پرداخته و از بررسى دیگر بخش‏هاى زندگى ایشان چشم پوشیده است. افزوده مى‏شود که این پژوهش در بخش تولد، دربارهء مکان تولد این بزرگان و در بخش شهادت دربارهء سبب شهادت و مرقد آنان نیز به صورت کوتاه مطالبى را بیان مى‏کند.
۲٫ این جستار با جستجوی گسترده در منابع کهن شیعیان و سنیان و بررسى تطبیقى مطالب در میان منابع فریقین، دربارهء گویهء برگزیده در خصوص سال، ماه و روز تولد و شهادت آن گرامیان، استدلال اجتهادى کرده و نظر خود را به صورت تخصصى و شفاف بیان کرده که در مواردى مخالف قول مشهور است. این ویژگى در بسیارى از نگاشته‏هاى مشابه کم‏رنگ بوده یا دیده نمى‏شود.
۳٫ در این پژوهش پس از بررسى دیدگاه‏ها و انتخاب یکى از آنها، تمامى گزارش‏هاى دیگر، براى اطلاع رسانى، به ثبت رسیده است.
۴٫ این نقل‏ها در این تحقیق به لحاظ استناد و گاهى به لحاظ اعتبار سند، ارزیابى گسترده شده‏اند که در نگاشته‏هاى دیگران جز در موارد اندک و گذرا به آن اقدام نشده است.
۵٫ نسبت به شواهد و قرینه‏هاى همسو که مى‏توان در دستیابى به نتیجه، بدان‏ها توجه کرد، جستجویى گسترده در منابع شیعیان و سنیان انجام یافته که این گستردگى، ویژهء این پژوهش است.
۶٫ ثبت تاریخ (سال، ماه و روز) تولد و شهادت معصومان‏‏”سلام الله علیهم” در منابع کهن شیعیان و سنیان بر بنیان تاریخ هجرى قمرى بوده که در این تحقیق با تاریخ شمسى و میلادى هماهنگ و منطبق گردیده است. این کار با بهره‏گیرى از تحقیق نجومى جناب حجت‏الاسلام والمسلمین دکتر على زمانى قمشه‏اى با عنوان «هیئت و نجوم اسلامى» انجام گرفته است.
۷٫ این پژوهش تنها یک اثر وقایع‏نگارى نیست، بلکه با رویکرد تحلیلى و با تحقیق و جستجوی گسترده در منابع کهن، درباره موضوع خود استدلال کرده و چنان‏که بدان اشاره شد، این اثر با این ویژگى‏ها در نوع خود بى‏رقیب و نخستین است. این در حالى است که بسیارى از نگاشته‏هاى مشابه جنبهء وقایع‏نگارى دارند.
شیوه پژوهش
پژوهش‏هاى تاریخى مى‏توانند از منابع گوناگون بهره بگیرند؛ کتاب‏ها، اسناد و مدارک، دست‏نوشته‏ها، حفارى‏ها، کند-وکارى‏هاى روى ظروف و سنگ‏ها، کتیبه‏ها، نقاشى‏ها، تصویرهاى کهن و نقشه‏هاى جغرافیایى، همهء اینها به تناسب موضوع، کمک و پشتیبانى در خور براى پژوهشگر به شمار مى‏آیند تا وى بتواند به پاسخ پرسش خود دست یابد. این پژوهش تنها از کتاب‏هاى موجود در کتاب‏خانه‏هاى سنتى و دیجیتالى و گاه از دست نوشته‏هاى خطى بهره گرفته و به دیگر منابع یاد شده دست نیافته است. در مراجعه به منابع پیش‏گفته این مراحل مورد توجه بوده است:
۱٫ مبنا و شیوهء این پژوهش در پذیرش و نقد گزارش‏ها، میان رشته‏اى است؛ یعنى چون موضوع این اثر، تاریخ ولادت و شهادت معصومان‏”سلام الله علیهم” است و در این خصوص هم دو گونه گزارش – منتسب به معصومان‏”سلام الله علیهم” و منتسب به دیگران – وجود دارد، مى‏طلبد که این نقل‏ها از منظرهاى رجالى – فقهى و تاریخى به تناسب بررسى شوند؛ به همین جهت در گزارش‏هاى منتسب به معصومان‏علیهم السلام سند یا مستند آنها در حد امکان، بررسى رجالى – فقهى شده و مستند قوى‏تر ترجیح داده شده است، ضمن اینکه از قراین و مرجحاتى که در بررسى متون نقش دارند هم به تناسب استفاده شده است و در مواردى که گزارش‏ها به غیر معصوم انتساب داشت، به تناسب، از رویه‏هاى رجالى – فقهى و تاریخى بهره گرفته شده و در رویّهء تاریخى هم، منبع و مأخذ متقدم ترجیح یافته است، مگر در جایى که منبع متأخر به لحاظ پژوهشى‏بودن یا مرجحات دیگر؛ مانند قرینه و مؤید داشتن و … ترجیح یابد، و در بررسى نقل‏هاى غیر معصومان‏”سلام الله علیهم” اگر تعارضی میان روش رجالى و تاریخى مشاهده می¬شد، هر کدام که قرینه و مرجح داشت، مقدم ‏شده است.
اما انتخاب این مبنا و روش بین‏رشته‏اى بدین جهت است که در بررسى گزارش‏هاى مربوط به معصومان‏”سلام الله علیهم” نمى‏توان به هر روایت و نقلى بسنده کرد و هر سخنى را به آنان نسبت داد؛ بلکه در حد امکان باید سخن را سنجید و با مستندات قوى، آن را پذیرفت؛ حتى اگر نقل‏هاى تاریخى را بتوان در حد امکان، چنین بررسى کرد، خطاهاى معلومات برگرفته از آنها نیز کمتر خواهد بود.
۲٫ مؤلف پس از شناسایى و مطالعه مآخذ، منابع و مصادر گوناگون شیعیان و سنیان، به مقایسه نقل‏هاى مصادر (کتاب‏هاى متأخر) با منابع کهن پرداخته، از بسیارى از مصادرى که به منابع کهن استناد کرده‏اند، صرف نظر کرده، منابع آنها را مورد توجه قرار داده است که مى‏توان براى مثال از کتاب بحارالأنوار و عوالم العلوم یاد کرد. گفتنى است آن دسته از مصادرى که منابع آنها نایاب بوده یا در دسترس نبوده و یا این مصادر داراى تحلیل و بررسى بوده‏اند، در این اثر مورد استفاده قرار گرفته‏اند و دوباره مى‏توان از کتاب بحارالأنوار در این خصوص نام برد.
۳٫ بررسى مستند بودن یا نبودن نقل‏ها، تعارض گزارش‏ها و حل آن از راه بررسى اعتبار نگارندگان یا راویان، توجه به خطاى نسخه‏برداران، توجه به حوادث هم‏زمان و نیز توجه به برخى از قاعده‏هاى علم اصول مانند قانون اطلاق و تقیید در بهره‏گیرى از این گزارش‏ها و منابع، یکى از شیوه‏هاى این پژوهش بوده که دربارهء گزارش‏هاى مربوط به امامان متأخر “سلام الله علیهم” بیشتر به کار گرفته شد.
۴٫ در بررسى گزارش‏ها و گویه‏هاى مختلف، براى گزارش درست، استدلال شده است. در این استدلال، مستندات دیدگاه‏هاى مخالف گاهى به صورت مستقل و گاهى ضمنى، ارزیابى و نقد شده است؛ بدین جهت مستندات این دیدگاه‏ها، دوباره وجداگانه ارزیابى نشده‏اند و تنها از آن گزاش‏ها، اطلاع‏رسانى شده است.
۵٫ دربارهء اعتبار یا عدم اعتبار روایات یا راوى در مواردى که در کتاب‏هاى رجالى یا دیگر کتاب‏هاى تخصصى، از آن بحث شده باشد به این کتاب‏ها ارجاع داده شده است. در برخى موارد که چنین نبوده، مستندات آن، بررسى شده است.
۶٫ اگر گزارشى از منابع شیعیان و سنیان و حتى از معصومان‏”سلام الله علیهم” نقل شده و راوى آن، فاصله زمانى با اصل حادثه داشته، در تأیید یا رد آن، مستندات آنها لحاظ شده و این ملاحظه گاهى در بررسى منابع آمده و دیگر بار در متن نوشته به آن توجه شده است.
۷٫ توجه به روایت‏هاى معصومان‏”سلام الله علیهم” در هر موردى که به آنها دسترسى بود، در محور اصلى این بررسى جاى دارد.
۸٫ این پژوهش در خصوص امام عصر(عج) یک ویژگى دارد و آن، محور قرار گرفتن اطلاع‏رسانى و روایت‏هاى منسوب به امام حسن عسکرى‏”سلام الله علیه” و گفته‏هاى یاران ویژه آن بزرگ است. سبب این کار این است که تولد حضرت مهدى‏”سلام الله علیه” از چشم قابله‏ها و نزدیکان آن بزرگ پنهان بود؛ چنان‏که زندگى آن بزرگوار در میان مردم چنین است.
این اطلاع‏رسانى امام عسکرى‏”سلام الله علیه” با نشانه‏ها وتعبیرهایى همراه بوده که به درستى مى‏توان با توجه به آنها تاریخ تولد فرزند گرامى‏اش را به دست آورد. گفتنى است منابع کهن و گفته‏هاى نگارندگان و گزارشگران معاصر و نزدیک به عصر آن بزرگوار، در نتیجه‏گیرى این تحقیق در خصوص تاریخ این تولد، نقش داشته و مورد استفاده بوده‏اند.
ساختار
این پژوهش با بررسى نقل¬ها و انتخاب یکى از آنها، دیگر گزارش‏ها را با مستنداتش، براى اطلاع رسانى، ثبت کرده و ساختارش را در پانزده قسمت سامان داده است که قسمت یکم آن، مقدمه و چهارده قسمت دیگر، در چهارده فصل دربارهء تاریخ یادشده معصومان”سلام الله علیهم” است و در هر فصل نیز، تاریخ معصومی در دو گفتارِ تولد و شهادت بررسى شده است؛ چنانکه در بارهء سبب شهادت امام دوم به بعد نیز، تحقیق شده است. این اثر در۶۸۰ صفحه، در زمستان۱۳۹۱ش چاپ شده است.