ارتباط چيست؟/بهروز ناصحی

دراين مقاله سعي شده تا مفهوم کلي ارتباط و راه هاي رايج برقراري ارتباط و تاريخچه پيدايش بعضي از آنها صحبت شود. ضمناً به دليل اجتناب از طولاني شدن مقاله، از بحث در مورد ارتباطات غير انساني (ارتباطات حيوان ها، ارتباطات گياهي و …) پرهيز شده تا مفاهيم کاربردي تر در اختيار علاقه مندان قرار گيرد.
ارتباطات فرايند انتقال پيام از فرستنده به گيرنده به شرط همسان بودن معاني بين آنها است.ارتباطات فرايندي ست که در آن معنا بين موجودات زنده تعريف و به اشتراک گذاشته مي شود. ارتباط به يک فرستنده، پيام و گيرنده درنظرگرفته شده نيازدارد، هرچند گيرنده نياز ندارد حضور داشته باشد يا از منظور فرستنده براي برقراري ارتباط در زمان ارتباط آگاه باشد‌‌‍؛ بنابراين ارتباطات مي‌تواند درسرتاسر مسافتهاي گسترده ي زماني و مکاني رخ دهد.
برخي از دانشمندان و کار‌شناسان، در مورد اينکه ارتباطات يک علم است (Science) اختلاف نظر دارند. هنوز برخي از اساتيد اين حوزه مانند رابرت کريگ (Robert T. Craig) ارتباطات را يک حوزه مطالعاتي (Communication Theory as a Field) مي‌دانند. اين ديدگاه مي‌خواهد تاکيد کند که ارتباطات به لحاظ وسعت، عمق و تنوعي که دارد نمي‌تواند در يک رشته علمي گنجانده شود، بلکه فرا‌تر از آن بايد به آن به عنوان يک حوزه علمي و مطالعاتي نگاه کرد که از آن چندين رشته علمي مي‌تواند زاييده شود. به عبارت، بايد به «علوم ارتباطات» قائل بود و نه «علم ارتباطات))
ارتباط انساني
بشرگفتاري و تصوير زبان مي تواند به عنوان يک سيستم از نمادها (گاهي اوقات به عنوانlexemes شناخته ميشود) و دستور زبان(قواعد) که در آن دستکاري از نشانه هاست توصيف کرد.کلمه “زبان” همچنين به مشخصات مشترک از زبان اشاره دارد.آموزش زبان به طور معمول بيشتر در سنين کودکي بشر رخ مي دهد.‌‌‌ ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌بيش از هزاران زبان بشري الگوهايي از صدا يا حرکت را به کار مي برند براي نمادهايي که قادر مي سازد همراه با ديگران در اطراف آنها ارتباط برقرار کند. زبان به نظر مي رسد ويژگي هاي خاص خود را به اشتراک مي گذارد اگر چه بسياري از اينها شامل استثنائات هستند. بين زبان و لهجه هيچ خط تعريف شده اي وجود ندارد. زبانهاي ساخته شده مانند اسپرانتو، زبانهاي برنامه نويسي، و فرمولهاي مختلف رياضي به ويژگي هاي اشتراک گذاشته شده توسط زبان انساني لزوما محدود نمي باشد. تنوع به معني شفاهي و غير شفاهي از ارتباط وجود دارد مانند زبان بدن، تماس چشمي، زبان اشاره،paralanguage، ارتباطات لامسه اي، chronemics و رسانه ها شامل تصاوير، گرافيک، صدا، و نوشتن.
ارتباطات غير کلامي
ارتباطات غير کلامي فرايند رساندن معنا را در صورت پيام هاي بدون واژه از طريق ژست، زبان بدن يا استقرار؛ چهره و تماس چشمي، ارتباط جسم مانند لباس، مدل مو، معماري، نمادها و سمبل ها، همچنين از طريق مجموع موارد فوق توصيف ميکند. ارتباط غير کلامي نيز به عنوان سکوت زبان ناميده مي شود و نقش کليدي در زندگي روزمره بشر در روابط اشتغال به درگيري هاي رمانتيک را دارد.گفتار همچنين داراي عناصر غير کلامي معروف به paralanguage است. اين خدمات شامل کيفيت صدا، احساسات و سبک صحبت کردن و همچنين ويژگي هاي عروضي مانند ريتم، تکيه صدا و استرس است. به همين ترتيب، موضوعات نوشته شده شامل عناصر غير کلامي مانند شيوه دست خط، نظم معنايي از کلمات و استفاده از شکلک براي انتقال عبارات احساسي به صورت تصويري است.
ارتباطات تصويري
ارتباطات تصويري انتقال نظرها و اطلاعات از طريق ايجاد نمايش هاي تصويري است.درجه اول با تصاوير دو بعدي همراه است شامل علائم، فن چاپ، نقاشي، طراحي گرافيک، تصوير، رنگ ها ومنابع الکترونيکي، ويدئو و تلويزيون است.تحقيقات اخير در اين زمينه بر روي طراحي وب سايت و قابليت استفاده گراي گرافيکي متمرکز شده است. طراحان گرافيکي از روش هاي ارتباط تصويري در عمل حرفه ايشان استفاده مي کنند.
ارتباطات کلامي
ارتباطات کلامي، در حاليکه در درجه اول به ارتباط کلامي سخن اشاره مي کند گفته مي شود، به طور معمول در هر دو واژه، کمک هاي کلامي و غير کلامي عناصر براي حمايت از انتقال معني تکيه دارد.ارتباط کلامي شامل بحث وگفتگو، سخنراني ها، نمايش ها، ارتباطات بين فردي و بسياري از انواع ديگر است. در ارتباطات چهره به چهره زبان بدن و چگونگي صدا نقش مهمي را بر عهده دارد و ممکن است تاثير بيشتري بر شنونده داشته باشد نسبت به محتواي در نظر گرفته شده از واژه هايي که گفته شد. مجري ماهر بايد توجه مخاطب و ارتباط با آنها را در نظر بگيرد.به عنوان مثال از گفتن يک جک توسط دو نفر يکي ممکن است مخاطب را با توجه به زبان بدنش و تن صدايش بسيار سرگرم کند در حاليکه نفر دوم با استفاده ي دقيق از همان کلمات شنوندگان را خسته و عصباني کند[نيازمند نقل قول] کمک هاي بصري مي تواند به آسان کردن ارتباطات موثر کمک کند وتقريبا هميشه در سخنراني ها براي مخاطبان استفاده مي شود. به طور گسترده اي گفته شد و به طور گسترده شکلي که به اشتباه تفسير شداستفاده شد تا اهميت حالت تحويل را تاکيد کند”ارتباطات شامل ??? زبان بدن،??? تن صدا،??محتواي کلمات،”به اصطلاح”قانون ??ـ???ـ???” با اين حال اين چيزي نيست که تحقيقات اخير ذکر کردـ بلکه، زمان انتقال احساسات، اگر زبان بدن، لحن صدا، و واژه ناسازگار باشند درآن هنگام زبان بدن و لحن صدا را بيشتر از يک کلمه باور خواهند داشت‌‌‌‍. به طور مثال شخصي در حالي که من من کنان، قوز کرده، با نگاه به دور مي گويد”از ملاقات شما خوشحال هستم”به عنوان بي احترامي تفسير خواهد شد.
ارتباطات نوشتاري و توسعه آن در طول تاريخ
در طول زمان اشکال و ايده هايي درباره ارتباط بين مراحل استفاده از تکنولوژي توليد شده است. پيشرفت هايي شامل روانشناسي ارتباطات و و روانشناسي رسانه، پديدار شدن رشته اي از مطالعه. پيشرفت ارتباطات را به سه مرحله انقلابي به نام “انقلاب اطلاعات ارتباطات”تقسيم کرده اند. در طول مرحله اول ارتباطات کتبي ابتدا با استفاده از نشانه ها يا علائم تصويري پديدار شدند. اين علائم تصويري از سنگ ساخته شده بودند، از اين رو ارتباطات کتبي هنوز قابل حرکت نبودند. در طي مرحله دوم نگارش با پديدار شدن بر روي کاغذ، پاپيروس، خاک رس، موم و غيره آغاز شد. الفباي عمومي مرسوم شده بود و براي يکسان بودن زبان در ميان مسافت هاي طولاني پذيرفته شد. يک جهش در تکنولوژي زماني رخ داد که گوتنبرگ چاپ مطبوعات را در قرن ?? اختراع کرد. مرحله سوم با انتقال اطلاعات از طريق امواج و سيگنال هاي کنترل الکترونيکي مشخص مي شود. ارتباطات بنا براين فرايندي است که معني اختصاصي داشته است و اين تلاش را نقل ميکند تا درک مشترکي را به وجود اورد. اين فرايند که نيازمند به فهرست وسيعي از مهارت در پردازش فردي، گوش دادن، مشاهده ، صحبت کردن، سوال تجزيه و تحليل حرکات و ارزيابي امکان مشارکت و همکاري است. موانع ارتباط موفق شامل پيام اضافي (زمانيکه يک شخص پيام هاي بسيار زيادي در يک زمان دريافت مي کند)، و پيچيدگي پيام است.
مطالعات رسانه‌اي
مطالعات رسانه‌اي نام حوزه‌اي از علوم ارتباطات است که به مطالعه رسانه‌هاي جمعي و آثار آنها بر افراد و جوامع مي‌پردازد. از پيشگامان اين حوزه مارشال مک‌لوهان و استوارت هال هستند. در ايران مطالعات رسانه‌اي به عنوان زير مجموعه‌اي از علوم ارتباطات در دانشگاه تهران تدريس مي‌شود.
ارتباطات رشته‌اي دانشگاهي است که به بررسي پديده? ارتباط مي‌پردازد. ارتباط فرايند تبادل داده‌هاست که معمولاً از رهگذر سامانه‌اي از نمادهاي مشترک انجام مي‌گيرد. ارتباطات امروزه داراي دو حوزه کلي است، يکي ارتباطات به عنوان يکي از شاخه‌هاي علوم انساني که شامل زيرشاخه‌هايي از جمله مطالعات ارتباطي و روزنامه‌نگاري و روابط عمومي است، و ديگري ارتباطات به عنوان يکي از شاخه‌هاي فناوري که مخابرات از زيرشاخه‌هاي آن بشمار مي‌آيد.
ارتباطات علم برقراري ارتباط است و داراي شاخه‌هاي گوناگون از جمله ارتباطات انساني و ارتباطات همگاني است. ارتباط به معناي ايجاد رابطه تعامل و گفتگو است. در حال حاضر ارتباطات جزو مهم‌ترين و مورد علاقه‌ترين علوم است.
رشته دانشگاهي
ارتباطات رشته‌اي دانشگاهي است که به بررسي پديده? ارتباط مي‌پردازد. ارتباط فرايند تبادل داده‌هاست که معمولاً از رهگذر سامانه‌اي از نمادهاي مشترک انجام مي‌گيرد. ارتباطات امروزه داراي دو حوزه کلي است، يکي ارتباطات به عنوان يکي از شاخه‌هاي علوم ‌انساني که به ارتباطات اجتماعي معروف است و در ايران شامل زيرشاخه‌هايي از جمله تحقيق در ارتباط جمعي، مديريت رسانه، روزنامه‌نگاري، روابط عمومي، مديريت رسانه خبرگزاري‌ها، تبليغات بازرگاني و خود ارتباطات اجتماعي است و ديگري ارتباطات به عنوان يکي از شاخه‌هاي فناوري ارتباطات و اطلاعات است که IT و ICT و مديريت IT در ايران از زيرشاخه‌هاي آن بشمار مي‌آيد.
تعريف ارتباطات در علوم پايه از مدل شنن و ويور استفاده مي‌کند و در آن انتقال سيگنال و اطلاعات از مهم‌ترين ارکان بشمار مي‌آيد.
رشته ارتباطات داراي گستره وسيعي است. نخستين کالج هايي که به آموزش علوم ارتباطات مي پرداختند، مدارس روزنامه نگاري بودند. تا مدت‌ها ميان متخصصين روزنامه نگاري و انديشمندان رشته تازه ايجاد شده ارتباطات بر سر موضوع علم ارتباطات جدل وجود داشت. اين موضوع کماکان به صورت کامل حل نشده است. از چالش‌هاي ديگر ارتباطات نسبت آن با حوزه‌هاي مثل جامعه شناسي، نقد ادبي، مطالعات فرهنگي، مطاعات فيلم و سينما و… است. واقعيت آن است که ارتباطات ماهيتي ميان رشته ايي داشته و در ارتباطات با حوزه‌هاي متعدد علوم انساني قرار دارد.
به طور کلي مي‌توان گفت از نسبت ميان علوم ارتباطات با سياست، گرايشي تحت عنوان ارتباطات سياسي از نسبت ميان ارتباطات و توسعه گرايشي تحت عنوان ارتباطات و توسعه و از نسبت ميان مديريت و ارتباطات رشته روابط عمومي شکل گرفته است. رشته روزنامه نگاري نيز که بنيان اوليه اين رشته محسوب مي گردد. تحولات بوجود آمده در حوزه ارتباطات راه دور اينترنت و شبکه نيز موضوع و گرايش مهم ديگري در مطالعات ارتباطات است. مطالعه رسانه‌ها با رويکرد نقد فرهنگي از حوزه‌هاي ديگر اين رشته است…
در صورت استقبال از مقاله فوق، مقالاتي در خصوص راهکارهاي پيشنهادي برقراري ارتباطات موفق اجتماعي در اختيار علاقه مندان قرار خواهد گرفت.
تحقيق و گردآوري
بهروز ناصحي
مدير روابط عمومي دانشگاه آزاد اسلامي واحد بهشهر