سی حدیث نامدار حدیث هیجدهم : « المُومنُ مرآتُ المُومنِ » پژوهش و نگارش : استاد احمد خیرخواه

حدیث شریف « المُومنُ مرآتُ المُومنِ » مومن آیینه مومن است .از حضرت محمد (ص) است، گرچه در برخی از متون و کتب احادیث به علی (ع) نیزاسناد داده شده است.

این حدیث را علمای شیعه و اهل سنت به صورت متواتر نقل کرده اند و نیز در زبان و بیان مسلمانان بسیار جاری است.

این حدیث را عموم عالمان دین بر اساس متفاهم عرفی معنا میکنند ( چنانکه در بالا ترجمه شد )، اما جمعی از حکما و عرفای مسلمان، معنای متفاوت، اما درستی از آن را ذکر کردند.

می بینیم که پیامبر اکرم (ص) در این حدیث شریف، مومن را به آیینه تشبیه کرده است و فرمود: « مومن مانند آیینه برای مومن است» .

شاید بتوان گفت که پیامبر اکرم (ص) بطورحقیقی می فرماید : مومن آیینه مومن است، نه آنکه مومن شبیه آیینه برای مومن است! ظاهر حدیث احتمال اول را تایید می کند، زیرا در حدیث نیامده ( مانند آیینه بلکه حدیث عاری از ادات تشبیه است ) .

بر اساس احتمال دوم نیز شدت تشبیه متفاهم است ( خود آیینه نه شبیه آیینه ) .

 بر داشت های محتوایی از حدیث :

 در نظر نخست می بینیم که تشبیه مومن به آیینه ، تشبیهی زیبا و مهر انگیز است.

 همانگونه که آیینه واقع نماست ، مومنان نیز باید واقعیت های یکدیگر را نشان بدهند ( خواه آن واقعیات زیبا باشد خواه زشت ).

 هرچند سخن حضرت محمد (ص) به صورت یک خبر بیان شده است ، اما از آن جمله انشائی و دستوری موکد مستفاد است، با این بیان که آنحضرت می خواهد بفرماید: « بر شما فرض و واجب است که آیینه یکدیگر باشید» .

 پیامبر گرامی در این حدیث نمی خواهد صرفا سخن آرائی کند و بس، بلکه او می خواهد مضمون فرمانی را به امت تفهیم کند، او از جانب خدا به آنان دستور می دهد که برای حفظ شأن مومنانه خود، باید نسبت به همدیگر رفتاری صمیمانه و صادقانه و واقع بینانه داشته باشند.

 همانگونه که انسان ها نیازمند به آیینه هستند، مومنان نیز در حیات اجتماعی خود به راستگویی و واقع نمایی نسبت به یکدیگر نیاز دارند.

 این حدیث از یک طرف به مومنان دستور می دهد که چون آیینه وظیفه واقع نمایی را ایفا کنید و به هیچ روی از این وظیفه دست بر ندارید و از سویی دیگر به آنها امر می کند که حلم و شکیبایی و تشکر خود را در برابر واقع نمایی نسبت به همدیگراز یاد نبرید!

 بدیهی است وقتی بر مومنان فریض است که نسبت به یکدیگر واقع نما باشند، لازمه آن این است که در برابراین واقع نمایی صبورو شکور باشند.

 همانگونه که انسان ها در برابر واقع نمایی آیینه، رفتاری واقعی و شایسته دارند، لازم است مومنان هم در مقابل واقع نمایی هم رفتاری شایسته و مناسب داشته باشند .

 رفتار ناشایست در برابر واقع نمایی مومنان، ناپذیرفتنی است همانگونه که رفتار ناشایست در برابر واقع نمایی آیینه .

 آیا می توانیم آیینه ای را که صورت ما را نشان می دهد بشکنیم؟! نیز نمی توانیم نسبت به مومنی که واقعیت ( نه غیر واقعیت) ما را به ما نشان داد پرخاش کنیم !

 فراموش نکنیم که این حدیث می فرماید همانطور که آیینه واقعیت صورت شخص را به خود او نشان می دهد مومن هم واقعیت سیرت مومن را به خود او نشان می دهد نه به شخص یا اشخاص دیگر!

 کار آیینه ظهورواقعیت است برای زیبایی و آراستگی نه اظهارعیوب برای پرده دری و رسوایی ؛ به همین خاطر نقش آن ستودنیست، اما اگر آیینه عیوب و زشتی ها را به دیگران منعکس نماید، باید آن را شکست و دور افکند، مومنان نیز برای رنجاندن هم حق آشکار ساختن عیوب یکدیگر را ندارند.

 آیینه ها بر اساس عدالت و قسط تکوینی خود هم زشتی ها و هم زیبایی ها را نشان می دهند و به همین خاطر همواره مفید هستند، مومنان نیز باید بر اساس قسط و عدالت تشریعی و ارادی خود، زیبایی ها و زشتی های یکدیگر را نشان بدهند تا شایسته ستایش و ثواب الهی شوند.

 سخن آخر آنکه برخی از حکما و عرفا نظیر صدر المتألهین و علامه حسن زاده آملی، درباره حدیث شریف ( المومن مرآت المومن ) دو گونه معنا کردند: ۱- خدا آیینه ( و مظهر و مجلای ) مومن است . ۲- مومن آیینه ( و نشانه ) خداست .

سخن این بزرگان مستند به آیه آخر سوره مبارکه حشر است که در آن یکی از نامهای خداوند « مومن » است، ( بنا براین واژه « مومن » مشترک لفظی است ) در نتیجه هردو معنای گفته شده از آنان موجه و مقبول است.

آرزومند سلامت و سعادت و سرافرازی

روز هیجدهم ماه میهمانی خدا ۱۴۴۰ ق

مطابق ۳ / ۳ / ۱۳۹۸ ش