سی حدیث نامدار حدیث هفدهم : « حدیث مبارزه علی(ع) با عمرو بنِ عَبدِوَدّ » پژوهش و نگارش استاد احمد خیرخواه

تاریخ انتشار خبر : ۹۸/۰۳/۲

قال رسول الله: « ضربةُ علیِّ یومَ الخندقِ افضلُ مِن عبادةِ الثقَلَینِ ».
حضرت محمد (ص) فرمود: ضربت شمشیرعلی (ع) در روز خندق (که از روی اخلاصِ بر عمرو بنِ عبدِوَد فرود آورد و او را کشت) برترازعبادت جن و انس است.
حدیث فوق ازجمله احادیث مشهور بلکه متواتر است.
این حدیث برگی از کتاب فضائل بی شمار حضرت امیرالمومنین است.
کیست که این حدیث شگفت انگیز را بخواند یا آن را بشنود و شگفت زده نشود؟
این حدیث، حدیثِ اخلاص امیرالمومنین است و دو شاهد عادل این اخلاص خدا و حضرت محمد (ص) هستند.
از علی آموز اخلاص عمل
شیر حق را دان منزه ازدغل
این حدیث، حدیثِ شجاعت حضرت علی (ع) است، شجاعت مردی که خداوند او را « اسدالله »،( شیر حق ) نامید.
در شجاعت شیر ربانیستی
در مروت خود که داند کیستی
این حدیث، نسیم جانفزای جوانمردی را به بشریت بشارت می دهد.
در خبرها آمده است که وقتی علی (ع) پهلوان نامدار قریش ( عمروبن عبدود ) را کشت، و این خبر به خواهرش رسید و دانست که علی (ع) بعد از کشتن آن پهلوان نامدار از گرفتن شمشیر و زره او چشم پوشی کرد ،خواهرش گفت: من برکشته برادرم گریه نمی کنم، زیرا کسی که او را کشت جوانمرد شجاعی مانند علی (ع) بود!
این حدیث به ما می گوید که شمشیری که در جنگ خندق دست علی بود شمشیر پیروزی خدا و سرافرازی حضرت محمد(ص) بود.
وقتی امیر المومنین به فرمان حضرت محمد (ص) برای مبارزه با عمرو بن عبدود روانه میدان شد، حاضران شنیدند که پیامبر(ص) این سخن معروف را فرمود: « بَرَزَ الإیمانُ کُلُّهُ اِلی الشِّرْکِ کُلِّه» ( تمام ایمان در برابر تمام شرك قرار گرفته است ).
می بینید که راز اهدای این هدیه ناب از سوی حضرت محمد (ص) به حضرت علی (ع)، شمشیر زدن پیروزمندانه و شجاعانه و خالصانه اوست .
این همان علی(ع) است که پیامبر (ص) در باره او فرمود: حبُ علیٍ جُنّةٌ (دوست داشتن او سپر شماست).
 ادامه سخن درباره حدیث شانزدهم:
این حدیث در بسیاری از منابع اهل‌سنت و شیعه ( با اندکی تفاوت در الفاظ ) وارد شده است.
در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌شود:
• روایت حاکم نیشابوری:
حاکم نیشابوری این روایت را اینگونه می‌آورد:
قال رسول الله (ص) : لَمُبارَزة ُعلیِ بنِ ابی‌طالبٍ لعمرو بن عبدود یوم الخندق افضل من اعمال امتی الی یوم القیامة.
ترجمه:
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: مبارزه علی بن ابی‌طالب با عمرو بن عبدود در روز خندق برتر از اعمال امتم تا روز قیامت می‌باشد.
• روایت ذهبی :
ذهبی سند این روایت را صحیح دانسته است :
لمبارزة علی بن ابی طالب لعمرو بن عبدود یوم الخندق افضل من اعمال امتی الی یوم القیامة .
مبارزه علی بن ابی‌طالب با عمرو بن عبدود در روز خندق برتر از اعمال امتم تا روز قیامت می‌باشد.
 سخن برخی از بزرگان اهل سنت:
 سخن ایجی:
قاضی ایجی در کتاب« المواقف» در باب فضائل امیرالمؤمنین (ع) می‌نویسد:
چهارم- شجاعت حضرت علی (ع): رویارویی علی (ع) با قهرمانان عرب در جنگ‌ها و کشتن بزرگان مشرکان، متواتر است تا آنجایی که رسول خدا در جنگ احزاب در باره ایشان فرمود: ضربت علی در خندق برتر از عبادت جن و انس است. و جنگ‌های ایشان در خیبر و غیر آن متواتر است.
 سخن تفتازانی:
سعدالدین تفتازانی یکی دیگر از بزرگان اهل سنت نیز می‌گوید: شجاعت حضرت علی (ع) مشهورتر از آن است که نیاز به بیان باشد، حضرت علی (ع) شجاع‌ترین مردم است، فراوانی پیکارها و کارهای خوب او در جنگ‌ها دلیل بر شجاعت اوست. شجاعت ایشان امری مشهور و بی‌نیاز از بیان است؛ به همین جهت رسول خدا در باره وی فرمود: جوانمردی نیست جز علی، و شمشیری نیست مگر ذوالفقار، و در روز جنگ احزاب فرمود: یک ضربه شمشیر علی از عبادت جن و انس بهتر است.
 سخن فخررازی:
مبارزه علی بن ابی‌طالب با عمرو بن عبدود در روز خندق برتر ازعبادت تمام امتم تا روز قیامت می‌باشد. در این روایت رسول خدا (ص) نفرمود: که مثل عمل امتم می‌باشد؛ بلکه فرمود: افضل از اعمال امتم می‌باشد .

 سخن ابی‌الحدید:
شارح نهج‌البلاغه ابن ابی‌الحدید نیز سخن استادش ابوالهذیل را در مورد اینکه عمل حضرت علی (ع) ‌در روز خندق افضل از تمام اعمال مهاجرین و انصاری می‌باشد بصورت ذیل می‌آورد:
شخصی از استاد ما ابوالهذیل سؤال کرد آیا منزلت و جایگاه ابوبکر در نزد خداوند بزرگ می‌باشد یا علی (علیه‌السّلام)؟ استاد در جواب گفت: ‌ای پسر برادرم وقتی علی با عمرو بن عبدود در روز خندق به مبارزه برخاست این عملش برابری کرد با اعمال و طاعات تمام مهاجرین و انصار و از اعمال آنها بزرگتر نیز بود چه رسد از عمل ابی‌بکر به تنهایی.
در جای دیگر نیز ایشان جریان روز خندق را از حذیفه بن یمان بصورت ذیل می‌آورد:
ربیعه بن مالک می‌گوید: رفتم پیش حذیفه و گفتم‌ ای اباعبدالله! مردم در مورد مناقب و فضائل حضرت علی (ع) صحبت می‌کنند و اهل بصره به آنها می‌گویند: شما در مورد این مرد زیاده‌روی می‌کنید و آیا شما حدیث در این باره برای من ذکر می‌کنید که به مرم بگویم، ایشان گفت: اگر کسی از حضرت علی (ع) سوال کرد و یا سخن گفت و قسم به خدای که نفس حذیفه در دست اوست اگر تمام اعمال امت پیامبر (ص) را در یک کفه ترازو و یک عمل حضرت را در کفه دیگر قرار بدهد، عمل حضرت بر تمام اعمال امت رجحان و برتری پیدا می‌کند.
ریبعه می‌گوید: این حرف شما در مورد حضرت قابل پذیرش و تحمل نیست و من گمان می‌کنم که زیاده‌روی در حق حضرت می‌باشد، حذیفه در جواب می‌گوید: ای ناکس، چگونه قابل تحمل نیست، مسلمین کجا بودند روز خندق؛ در حالیکه عمرو عبدود و اصحابش از خندق عبور کرد و همگی ترسیدن و مبارزه طلبیدن؛ تا اینکه حضرت علی (ع) به مبارزه بر خاست و او را کشت و قسم به خدا که نفس حذیفه بدست اوست این عمل حضرت از اعمال تمام امت حضرت محمد (ص) تا روز قیامت برتر است.
 تحریف روایت
سیوطی بعد از نقل روایت از « کتاب المستدرک علی الصحیحین » حاکم نیشابوری، تصریح می‌کند که ذهبی این حدیث را صحیح می‌داند، اما امروزه در چاپ‌های موجود کتاب «المستدرک علی الصحیحن» حاکم نیشابوری با تعلیقه ذهبی، عبارت «صح= صحیح است» تحریف شده است و به جای آن چنین آمده است: قبح الله رافضیا افتراه.
 منابع شیعه
این روایت در بسیاری از کتب معتبر شیعه آمده است، در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌شود:
 روایت صدوق:
در نسخی خطی آمده است که امیرالمومنین (ع) فرمود: رسول خدا (ص) در حق من فرموده است که ضربت علی (ع) در روز خندق افضل و برتر از اعمال ثقلین می‌باشد و همچنین حضرت فرمود: دراین روز تمام اسلام در مقابل تمام کفر قرار گرفت.
 روایت سید ابن طاووس:
سید ابن طاووس یکی دیگر از علمای بزرگ شیعه این روایت را در کتابش این گونه می‌آورد:
در صحاح مذاهب چهار گانه اهل سنت، روایات فراوانی در مورد مناقب و فضائل حضرت علی (ع) گذشت و آنها اقرار نموده‌اند که از شمارش و جمع‌آوری مناقب آن حضرت عاجز هستند. خطیب بغدادی که از بزرگان اهل‌بیت (ع) می‌باشد در تاریخش روایت را با این لفظ می‌آورد: لؤلؤ بن عبدالله قیصری به صورت مرفوع از رسول خدا (ص) نقل می‌کند: حضرت موقعی که امیرالمومینن (ع) با عمرو بن عبدود در روز خندق به مبارزه برخاست فرمود: این مبارزه افضل و برتر از اعمال امتم تا روز قیامت می‌باشد.
 روایت علامه حلی
علامه حلی از بزرگان شیعه در کتاب منهاج الکرامه، این روایت چنین می‌آورد:
وعن حکیم، عن ابیه، عن جده، عن النبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) انه قال: لمبارزة علی بن ابی‌طالب لعمرو بن عبد ود یوم الخندق افضل من عمل امتی الی یوم القیامة.
برخی از منابع حدیث :
المستدرک علی الصحیحین.

الجامع الاحادیث (الجامع الصغیر وزوائده والجامع الکبیر) .

الایجی، عضدالدین (متوفای۷۵۶)کتاب المواقف.

شرح المقاصد فی علم الکلام.

التفسیر الکبیر او مفاتیح الغیب.

تفسیر غرائب القرآن ورغائب الفرقان.

شرح نهج البلاغة لابن ابی الحدید.
روز شانزدهم ماه میهمانی خدا ۱۴۴۰ ق
دوم خرداد ۱۳۹۸ ش
آرزومند سلامت، سعادت و سرافرازی