عزاداری ها در پی رجه نکا/به قلم محمود محمدی

روستای خرم چماز در دهستان پی رجه هزار جریب نکا قرار دارد.در گذشته این روستا و روستاهای اطراف عزا داری ماه محرم را بصورت دسته روی ، مهمان_ میزبان در روزهای مختلف محرم برگزار میکردند. گرچه در این سالها این سنت بصورت محدودتر انجام میشود و تعداد روستاهای شرکت کننده در دسته روی کمتر شده است اما بدلیل قرابت فرهنگی شکل مراسم ،نوحه ها و سنتها شبیه یکدیگر میباشد.بعنوان مثال یکی از کارهایی که در خلال مراسم عزاداری انجام میشود روایی خوانی است.
روایی خوانها تبرکا روایتهای عاشورا را بشکل شعر میخوانند و پس از هر مصرع عزاداران در پاسخ و همراهی با راویان بشکل های مختلف آنها را همراهی میکنند .بعضا بعد از هر مصرع با صدای بلند  حسین یا علی را فریاد میزنند و یا در پاسخ به درخواست صلوات یا یاعلی آنرا را تکرار میکنند.هدف از روایی خوانی دادن نظم به مجلس و کم کردن سرو صدا و توجه و تمرکز به عزاداری است.البته برخی پیرمردها و یا کسانی که دوست دارند در ثواب عزاداری بصورت نوحه خوانی سهیم باشند اما صدای خوبی ندارند با بیان شعر های روایت عاشورا سهم خود را ادا میکنند.
بسته به سطح سواد و یا حافظه روایی خوانها ،شعر ها ممکن است از نظر وزن و یا صحیح خوانی دچار اشکال باشد و  اشعار و روایت ها  مطابق شعر اصلی خوانده نشود.روایی خوانها این اشکالات را با لحن دادن به کلمات و کشیده و یا کوتاه و مخفی کردن ادای آن جبران میکنند  .این توانایی خود بعضا به رقابت بین روایی خوانها می انجامد.گاهی که یک روستا مهمان روستای دیگر است از لحظه سلام علم تا روایی خوانی و مرثیه خوانی بشکل های مختلف این رقابت بین دو روستا بصورت کاملا اشکار انجام میشود.تعداد اشعار ،تعداد غلطها و توپق ها و صدای خواننده و زیبایی لحن از زمینه های این رقابت می باشد.
برخی از متن های روایی ها بدین شرح میباشد.من با توجه به خوانش راویان متن را نوشتم و بدون اصلاح متن را با اغلاط احتمالی وزن و کلمات می آورم.

۱_
ای روایی گو تو بمن بگو روایی چند
اول بمن بگو اصول دین چند؟
خدای ما یکی هست و امام ما هشت و چهار
اگر باور نداری خودت بشمار
۲_
این حسین کیست که شفاعت گر امت باشد
مادرش فاطما دختر احمد باشد
گل بستان علی نور محمد باشد
داغ او بر دلمان تا قیامت باشد
۳_
الله …اون پادشاه تشنه لبان
در کربلا میان خاک و خون قلتان
کسی نبود بدایشان کند غسل و کفنش
تا آفتاب نتابد بر زخم های بدنش
اگه خسته جانی لگو یاعلی
۴_
خون گریه کند بهر کشتن حسین
ملک و ملائک دارد شیون حسین
لعنت بر آنکس که بریده سر حسین
دست ما تا قیامت بدامان حسین
صلوات بر جمال تو یا مرتضی علی
جمعیت:یا علی یا علی
۵_
امروز هوا میل باران دارد
شاهزاده حسین میل خراسان دارد
باران ببادد زمین ها پاک شود
شاهزاده حسین در کربلا خاک شود
لافتی الا علی لا سیف الا ذوالفقار
تا نگویید یا علی صورت نگیرد هیچ کار
۶_
روزی که سر حسین را نیزه زدند
مرغان هوا به دور او خیمه زدند
مرغان هوا به ماهیان دریا
از بهر حسین سر به سینه زدند
داماد مصطفی شیر محشر بود علی
۷_
یا رب نظر لطف و عطا کن همه را
داریم ما دل خسته دوا کن همه را
هر چند گنه کار و پریشان حالیم
زوار شهید کربلا کن همه را
اگر خسته جانی به آواز جلی سه بار بگو یا علی
۸_
الله کشتی شکست خورد به طوفان کربلا
فتاده جسم علی اکبر حسین به میدان کربلا
ان خون که روز عاشورا پرتاب شد به اسمان کربلا
ان خون علی اصغر شش ماهه بود
شد باب الحوائج عزاداران کربلا
ان عودی که روز عاشورا فرود امد به صحرای کربلا
خورد بر فرق مبارک سقای کربلا
ان گلی را که خم شد و گرفت و بوسید سالار کربلا
ان کمتر ز ورق قران نبود و بود دو بازوی علمدار کربلا
دست بر قبضه شمشیر برد سالار کربلا
چنان حمله کرد بر مشرک و کفار کربلا
گفت من بکشم امروز تمام کفار کربلا
تا خون بگیرد بر رکاب سالار کربلا
سر کفار خورد به دم دروازه کوفه از ترس سالار کربلا
ندا از اسمان امد وگفت ای سالار کربا
نخواستی شجاعت و خواستی شفاعت بهر عزادار کربلا
برگشت شمشیر در قلاف کرد و گفت لبیک ای پروردگار کربلا
مطیع امر توام ای صاحب اختیار کربلا
میکنم به امر تو شفاعت برتمام عزادار کربلا
لافتی الا علی لاسیف الاذوالفقار
تا نگویید یا علی صورت نگیرد هیچ کار
لازم به ذکر است که افراد بسیاری رکایی خوان بوده و هستند.که نام برخی ذکر میشود. رو روستای خرم چماز :
حاج اسدالله علینژاد
سید فضل الله تفت خرمی
نعمت قلی پور
ابراهیم سریر خرمی
محمد علی عبدی
سبز علی عبدی
ذوالفقار عبدی
ابوطالب عبدی
نادر نادری
گل محمد قلی پور
روستای بندبنی:
حسین باسور بندی
اسماعیل سعیدی
روستای رمدان خیل:
شیخ صفر حسین پور
شعبان حسین پور

یکی دیگر از جلوه های عزاداری در خرم چماز مرثیه خوانی و عزاداری زنان است.از گذشته تا کنون خانمهای مختلفی کار نوحه سرایی را انجام میدادند.
نوحه خوانی زنها به دو صورت انجام میشود. در حالت اول همراه با مردان خانمها هم سین

ه زنی کرده و جواب نوحه خوان را زمزمه میکنند.در حالت دوم خانمها فرصتی مثل زمان شام دهی مردان و یا مجمعه گردانی را مغتنم شمرده و در بیرون مسجد مرثیه خوان زن مرثیه میخواند و بقیه خانمها پرشور بر سینه زده و پاسخ اشعار مرثیه خوان را میدهند.
ویژگی این مرثیه سرایی منحصر بفرد سوزناکی و پر شوری مرثیه خوانی زنهاست. آنها بیشتر مرثیه زنها و دختران حاضر در کربلا را میخوانند.
شب تاسوعا بود ای شیعیان خاکم بسر
دربدر لیلا بود ای شیعیان خاکم بسر.
مرثیه خوانهای زن عمدتا مرثیه را از حفظ میخوانند.برخی از آنان از جمله
مرحوم حاج نرگس ذاکری  و زهرا حسنی رمدانی
ساره عبدی  می باشند.این سنت بیش از ۶۰ سال سابقه دارد.
نکته آخر اینکه نوحه و مرثی خوانی مردان که بعضا بصورت جوشی و با حرکات تند و ضربی میباشد بیشتر شامل مرثیه مردان جنگی کربلا مثل عباس ،حر ،علی اکبر و امام سین و …که صدای مردانه و نوع خوانش حماسی بسیار متناسب با موضوع میباشد.
اما مرثیه خوانی زنها بیشتر شامل بعد از ظهر عاشورا و زبانحال زنها و بچه ها ست و سوزناکی و مویه زنها بسیار متناسب با این شرائط میباشد.در حقیقت هم خواندن مصائب بعد از ظهر عاشورا و مویه ها و عزاداری بعد از عاشورا را باید زنها انجام دهند.همانطور که مراثی مردان کربلا و نبرد آنان باید توسط مداحان مرد خوانده شود.
محمودمحمدی محرم ۱۴۰۲