تاریخ شفاهی دیار نیکان/گلبستان درگذرتاریخ «سجل» (۴)

صدوراسناد هویتی به طور منسجم در جهان از قرن نوزدهم میلادی شروع شد.
قدیم ها زمانیکه خبری از سجل ، شناسنامه یا محل ومکانی برای درج تاریخ تولد وفوت وازدواج و.‌‌.‌. نبود به جای آن، روحانیون، ریش سفیدان محله یا بزرگان قوم بودند که تا قبل از رواج شناسنامه به سبک اروپایی‌ها، وقایع تولد را در کُتب مقدس ثبت می‌کردند.
درایران معمولا خانواده‌ها تولد فرزندانشان را درقرآن و به تاریخ قمری یادداشت می‌کردند البته بسیاری از افراد سعی می‌کردند سال تولدشان را با حادثه مهمی که در آن سال رخ داده به یاد بسپارند.
نخستین شناسنامه، سنگ نوشته ای بجا مانده از دوران هخامنشیان است که از آرشیوهای سلطنتی ایران در بابل، اکباتان، شوش و پرسپولیس کپی برداری شده است ودر ذیل خواهید دید. شاید بتوان گفت این اولین شناسنامه مستند و مکتوب بشریت باشد که اجداد ایرانی ما از خود به جای گذاشته اند.
با توسعه شهر‌ها و روستا‌ها و افزایش جمعیت کشور نیاز به سازمان و تشکیلاتی برای ثبت وقایع حیاتی در دولت وقت احساس شد و به تدریج فکر تشکیل سازمان متولی ثبت ولادت و وفات و حتی صدور شناسنامه برای اتباع کشور قوت گرفت. به طوری که ابتدا سندی با ۴۱ ماده در سال ۱۲۹۷ هجری شمسی به تصویب هیات وزیران رسید و اداره‌ای به نام سجل احوال در وزارت داخله (کشور) وقت به وجود آمد؛ بعد از تشکیل این اداره اولین شناسنامه به شماره ۱ در بخش ۲ تهران در تاریخ ۳ دی ماه ۱۲۹۷ هجری شمسی به نام فاطمه ایرانی صادر شد.
در تاریخ سوم اسفند ۱۲۹۵ به پیشنهاد «نصرت الدوله» وزیر دادگستری، تصویب‌نامه‌ای درباره ثبت احوال از نظر دولت گذشت که مقرر شد از تاریخ ۱۵ آذر ۱۲۹۸ برای گرفتن تعرفه انتخابات، گذرنامه، جواز حمل و نقل، اقامه دعوی و گرفتن حواله پولی، از اشخاص مطالبه به قولی سجل احوال بشود.
اداره سجل احوال زیر نظر بلدیه آن زمان یعنی‌‌ همان شهرداری امروزی تشکیل شد و اوراق سجل احوال را که گرفتن آن اختیاری بود در کلانتری‌ها در اختیار مردم می‌گذاشتند. در فروردین ۱۳۰۰ خورشیدی، بلدیه تهران (شهرداری) به دستور سید ضیاء طباطبایی، نخست‌وزیر درصدد تهیه آمار ساکنین پایتخت، شهرری و شمیران بر آمد و بالاخره دفتری در شهرداری با عنوان «اداره احصائیه و سجل احوال» تاسیس شد.
در این دفتر فرمی به عنوان «احصائیه و نفوس شهر تهران» به چاپ رسید که در آن برای نام، نام خانوادگی (که در آن زمان کمتر کسی نام خانوادگی داشت و مردم به هنگام دریافت ورقه هویت برای خود نام فامیل انتخاب می‌کردند)، لقب، سن، تابعیت، مذهب، زادگاه، همسر و فرزندان ستون‌های جداگانه‌ای تنظیم گردیده بود و ماموران آمار با در دست داشتن این اوراق در ساعات روز در خانه‌ها را می‌کوبیدند و با پرسش از رئیس خانواده، اوراق را پر می‌کردند، هر چند اغلب خانواده‌ها در منازل خود را به روی ماموران آمار نمی‌گشودند و یا پاسخ درست نمی‌گفتند.
از سال ۱۳۰۳ اداره سجل احوال تابع وزارت کشور شد و دفا‌تر آن در شهرستان‌ها نیز شروع به کار کرد. حتی پس از تصویب قانون سربازگیری (نظام وظیفه) در سال ۱۳۰۴، برای فراخوانی سربازان از روی شناسنامه اقدام می‌شد و اداره سجل احوال هر شهر فهرست مشمولان خدمت سربازی را در اختیار اداره نظام وظیفه می‌گذاشت. نخستین دوره مشمولان که به سربازی فراخوانده شدند، متولدین ۱۲۸۴ خورشیدی بودند که در سال ۱۳۰۶ به خدمت رفتند و گرفتن شناسنامه از سال ۱۳۰۶ خورشیدی طبق قانون مصوب بهمن ماه اجباری شد.
منطقه‌ای که امروزه نکا نامیده می‌شود اداره ثبت احوالش در سال 1368 از اداره ثبت احوال ساری منتزع گردید  و اولین سند سِجلی مربوط به این اداره دراردیبهشت سال 1307 به نام آقای مشهدی تراب بابائی مقدم که شغل خود را فلاحت اعلام داشته با تاریخ تولد 1269 تنظیم گردید.
 منبع ” سازمان ثبت احوال کشور،(صفحه اصلی ثبت احوال)، ایسنا

صدور اولین شناسنامه در گلبستان (کلبستان)
حوالی سال ۱۳۰۷ه.ش مامور ثبت احوال آنطور که نقل شده با مراجعه به منزل کدخدای وقت روستا آقای کل محمود شفیعی اقدام به صدور شناسنامه کرد که در ادامه خواهید خواند.
لازم به ذکر است گزینش نام خانوادگی درآنزمان معمولا به این روال بود یا تاثیر گرفته از پیشه نیاکان در یک قوم بود یا محل اسکان اشخاص و نام یا شهرت بزرگ خاندان ، که این شیوه‌ها متداول بود . گاهی هم بر اساس شغل یا حرفه یا یک ویژگی بدنی یا فیزیکی برگزیده میشد.
از قدیمی های کلبستان نقل شده مامور ثبت آنزمان که طبعی شوخ وروی گشاده داشت از مراجعه کنندگان کلبستونی سوالاتی از قبیل شغل و… میپرسید برای انتخاب نام خانوداگی. بطور مثال: ازحاجی غلامحسین که مرد متمولی بود پرسید ” خانه شما کجاست ؟ جواب داد اونجا روبرویت ، راست خانه، مامور فامیلی راراست خانه ثبت کرد. در آنسالها مامور ثبت برای صدور شناسنامه معمولا هر۱یا۲سال به محل می آمد.
✍️رضا ( گلبرار) کهنسال آستانی