مبارزه با ا عتیاد نیازمند  برنا مه همه جا نبه حمایتی درما نی، فرهنگی ، اقتصادی ، اجتماعی درکنار اقدامات پلیسی وقضایی (دکترسید محمود حسینی اصل)

طرح چند سوال در را بطه با نگاه قا نون به معتاد بعنوان بیمار یا مجرم ؟ مجازات های تعیین شده ، راهکارها و پیشنهادات برای بازگشت به جا معه معتادان بعد از قطع مصرف مواد مخدر و سوالاتی از این دست طی نشستی صمیما نه با دکتر سید محمود حسینی اصل

بسم الله الرحمن الرحیم

بفرموده مقام معظم رهبری مبارزه با مواد مخدرجهادی بزرگ است لازم به ذکر است ا ین فرما یش گهربار مسیر را مشخص و مسئولیت ما را د وچندان کرده ا ست .

با عوض شدن نگاه مسئولان و سیطره نگاه پزشکی به مسائل اجتماعی از جمله مقوله اعتیاد، فرد معتاد از یک مجرم به فردی بیمار مبدل گشت. مصداق و نمونه این چرخش دیدگاه را به خوبی در شعار هایی مانند «معتاد مجرم نیست بلکه بیمار است» میشود دید. طبیعتا مسئول رسیدگی و معالجه این جا معه بیماران جد ید که تعداد شان و منافع حا صله مراجعه آنان به مراکز درمانی قا بل چشم پوشی نیست از نیروی انتظا می و دستگاه های نظارتی به سیستم درما نی و پزشکان سپرده شد . با عوض شدن تعریف اعتیاد از جرم به بیماری و نگاه دستگاه مسئول برخورد به آن ، نوع برخورد با معتادان نیز از برخورد قهر آمیز به برخورد ترحم آمیز و حما یت شونده در سمت و سوی درمان بدل گشت . اما دی ری نپا ئید که در چرخشی دوباره نیروی انتظا می در پا سخ به مطا لبات ا فکار عمومی نقش تاریخی و روتین خود را با پا کسازی سطح شهر از اعتیاد آشکار جامعه بازپس گرفت و معتادان آواره و پرسه زن را این بار با عنوان «جمع آوری» دستگیر و از فضای عمومی اخراج کرد . سوال بسیار مهم در این مقطع این ا ست که سوای اینکه تعریف ما از ا عتیاد بیماری یا جرم ا ست، چرا همیشه با معتادان بی سر و سا مان که عوارض فقر اعتیاد در آنها هویدا ست برخورد می شود؟ چرا نگرانی های افکار عمومی و یا دستگاه ها ی مد یریت کشور فقط به قله آشکار این کوه یخ معطوف شده و ا عتیاد یقه سفید ها به عنوان خطری مهلک برای جامعه در نظر گرفته نمی شود؟ ا عتیاد به مواد مخدر، تنها برای خود مصرف کننده تبا هی به بار نمی آورد بلکه این خطرات متوجه سا یر ا قشار جامعه نیز بوده و این فساد موجب برهم خوردن و نا بودی نهاد خانواده و ا فزایش جرم می شود زیرا معتاد مجبور است برای تا مین نیاز خود دست به هر عملی بزند و چون وی از منظر جامعه مطرود است و نمی توا ند شغلی دا شته با شد پس نا چار دست به دامن جرم می شود . از جنبه دیگر نیز سبب می شود تا برخی مشا غل مانند فروشندگی مواد مخدر در جا معه ایجاد شود که معظلات خاص خودشان را دارند، بنا براین می با یست برای رویارویی با تبعات وخیم مواد مخدر و کا هش اثرات آن و ارتقای امنیت انسا نی، سیا ست کیفری منسجمی ا تخاذ شود . با توجه به اینکه قا نون گذار برای ا فراد غیر معتادی که مواد مخدر یا روان گردان های صنعتی غیر دارویی استعمال می کنند مجازا تی را در نظر گرفته است، اعتیاد به مواد مخدر با ا ستعمال آن از نگاه قانون متفاوت ا ست . منظور از ا ستعمال، مواردی ا ست که فرد عادت مداوم به استفاده از مواد مخدر ندارد و به صورت موردی و تفننی مبادرت به ا ستفاده می کند ، در حا لی که اعتیاد نوعی «وا بستگی» ا ست که این وا بستگی جنبه روحی ؛ روا نی و جسما نی دارد که به واسطه آن شخص جهت به دست آوردن لذت کاذب حا صل از مصرف مواد مخدر و آرا مش دروغین ا لقا شده آن و در دراز مدت درد های فیزیکی (خماری) دست به انجام هر کاری جهت تهیه مواد خواهد زد . قا نون گذار در اصل جرم ا نگاری، تفاوتی بین ا ستعمال و ا عتیاد در نظر نگرفته است و هرد و را جرم می شنا سد اما در مقام تعیین مجازات، مسلما با توجه به خطراتی که اعتیاد برای فرد و جامعه دارد مجازات شدید تری را نسبت به آن در نظر گرفته ا ست.

برا بر بند 5 ماده 1 قا نون مبارزه با مواد مخدر استعمال مواد مخدر یا روان گردان های صنعتی غیر دارویی را به هر شکل و طریق ، مگر در مواردی که قا نون مستثنی کرده با شد جرم شنا خته ا ست . واژه استعمال که یک نوع عمل است را می توان هم برای معتادان و هم برای سا یر اشخاص استفاده کرد و تفاوتی با هم ندارند و مرتکب یا ا ستعمال کننده مواد مخدر ممکن است معتاد یا غیر معتاد با شد . قا نون گذار برای ا فراد غیر معتادی که مواد مخدر یا روان گردان های صنعتی غیر دارویی استعمال کنند ، مطا بق بند 1 و 2 ماده 19 قا نون مبارزه با مواد مخدر بر حسب نوع مواد استعمال شده مجازات شلاق و جزای نقدی در نظر گرفته است . اما برای شخص معتاد که استعمال مواد برای او نوعی وابستگی به لحاظ دفعات و طول دوران استعمال ایجاد کرده و این وا بستگی توام با فشارهای جسمی و روا نی است، سیا ست کیفری متفاوتی به نسبت استعمال کننده غیر معتاد در نظر گرفته است و به نوعی تحت تا ثیر شخصیت معتاد ، پذیرفته است که برای این دسته از مجرمان مجازات به تنها یی نمی توا ند نتیجه موفقی به بار آورد . به این دلیل تا جا یی که امکان و ظرفیت وجود داشته، سیا ست مدارا و درمان شخص معتاد در برنامه قا نونی قرار گرفته است . در عین حال هنگامی که ا قدامی برای ترک اعتیاد توسط شخص معتاد صورت نمی گیرد یا از تکا لیف پیش بینی شده تخلف می کند چاره ای به غیر از حبس معتاد وجود نخواهد دا شت .

در خصوص تغییر نگاه قا نون به معتاد از مجرم به بیمار و تا ثیر آن در افزایش یا کا هش اعتیاد با ید گفت که البته صرف این تغییر نگاه بدون ا عمال ا قدام ها یی که برای درمان معتاد نیاز و در قا نون نیز به آن تا کید شده است و همچنین بدون سا یر اقدام های حمایتی و فرهنگی نمی توا ند موجب کاهش اعتیاد در جامعه شود. ممکن است برخی معضلاتی که با زندانی کردن معتادان برای دولت ،دادگاه ها ، زندانیان و خا نواده های آنان وجود داشته، کا هش یابد اما در دراز مدت مشکل های دیگری بروز پیدا خواهد کرد . به ا ین ترتیب مبارزه با ا عتیاد نیازمند وجود یک برنا مه همه جا نبه حمایتی درما نی، فرهنگی و اقتصادی و اجتماعی در کنار ا قدام های پلیسی و قضایی است. این برنا مه باید به صورت مستمر و علاوه بر نهاد های دولتی به صورت فرا دولتی و حتی بین المللی با جذب حمایت هایی که سازمان های مردمی می توانند داشته با شند صورت گیرد تا موفقیت های بیشتری نصیب کشور کند . واقعیت ا ین ا ست که ا کنون آمار جمعیت زندا نیان کشور ا یران مرتبط با مواد مخدر بالاست . جرایم مرتبط با مواد مخدر را می توان به دو دسته تقسیم کرد : جرایم دسته اول در ماده 1 قا نون مبارزه با مواد مخدر پیش بینی شده ا ند و شا مل «کشت خشخاش و شا هدا نه به منظور تولید مواد مخدر یا وارد کردن و ارسال و تولید و ساخت انواع مواد مخدر یا روان گردان های صنعتی غیر دارویی» و جرایم متعدد دیگری و نهایتا « استعمال مواد مخدر و اعتیاد به آن » می شود . با وجودی که اکنون محاکم به جهت سیاست کیفری تقنینی مبتنی بر مدارا و درمان شخص معتاد ، کمتر معتادان را به زندان محکوم می کنند، در عین حال با توجه به این که خود اعتیاد می تواند منشا ارتکاب جرایم متعدد دیگری به خصوص سرقت و ربودن اموال با شد، امنیت ا قتصادی و اجتما عی را سلب می کنند . 65 درصد از همسر آزاری ها ، 30 درصد از کودک آزاری ها ، 25 درصد از قتل ها ، 23 درصد از نزاع ها و خشونت ها و 35 تا 40 درصد از سرقت ها به دلیل اعتیاد ا ست به همین خا طر آمار قا بل توجهی از زندانیان هرچند به طور مستقیم بخاطر اعتیاد گرفتار محاکم و زندان نشده ا ند اما در زندان به سر می برند.در چنین شرایطی زندانی نکردن افراد به جهت اعتیاد علاوه بر هدف درمان و اصلاح معتادین می تواند از جمعیت زندان ها بکا هد . بهتر است در صورت نیاز به تدابیر کیفری، به جای زندان از اقدامات جایگزین دیگری همچون کار اجباری و محرومیت از برخی از حقوق شهروندی و غیره استفاده کرد تا آثار بهتری حاصل شود . در واقع به جای مجرم شناختن آنان بکارگیری از چنین رویکردی، به جای اینکه این بزهکاران یا در حقیقت بیماران نا امید شوند و سمت ارتکاب جرایم دیگری کشیده شوند به آنها روحیه می د هد تا به دا مان جامعه بازگرد ند . به موجب قا نون مبارزه با مواد مخدر، معتادان مکلفند با مراجعه به مراکز مجاز دولتی یا غیر دولتی درمان و کا هش آسیب ، ا قدام به ترک اعتیاد کنند . معتادی که با مراجعه به مراکز مذکور نسبت به درمان خود ا قدام و گواهی تحت درمان و کا هش آسیب دریا فت نماید، چنانچه تجا هر به اعتیاد نکنند از تعقیب کیفری معاف است . معتادانی که مبادرت به درمان یا ترک اعتیاد نکنند ، مجرمند و مطا بق تبصره 3 ماده 16 قا نون مزبور به حبس از 91 روز تا 6 ماه محکوم می شوند . با ا شاره به تعریف اجبار به ترک فرد معتاد باید ا ظهار کرد که به موجب قا نون مبارزه با مواد مخدر، افراد معتاد مکلف شده ا ند که خود به یکی از مراکز مجاز درمان و کا هش آسیب برای درمان خود مراجعه و اقدام به ترک اعتیاد کنند و چنانچه به این تکلیف عمل نکنند و متجاهر به اعتیاد باشند با دستور مقام قضایی برای تا 3 ماه در مراکز دولتی و مجاز درمان و کا هش آسیب نگهداری می شوند.البته تمدید مهلت برای یک دوره سه ماهه دیگر با درخواست این مراکز مذکور ما نعی ندارد . باید در نظر داشت که ترک اعتیاد معتادان با اجبار غیر ممکن بوده و ترک هیچ اعتیادی بد ون روان درما نی منا سب و مطلوب امکان پذ یر نیست. اگرچه امروزه با اطلاع رسان ی های انجام شده نگرش اکثریت افراد جامعه نسبت به معتادان تغییر کرده است و جامعه به عنوان یک بیمار با این ا فراد برخورد می کند ا ما هنوز هم برخی افراد معتقد ند که معتادان را باید با انواع روش های سخت و شکنجه وار و غیره اصولی روی آنها تجربه کرد.در حالی که این موضوع اثبات شده است که درمان اعتیاد بدون خواست و اراده شخصی شا ید قا بل تحقق اما با تدوام نیست . در این خصوص سازمان بهداشت جهانی تاکید می کند که ترک اعتیاد باید داوطلبانه و بدون اجبار با شد و شان و منزلت مصرف کننده را به عنوان یک انسان در نظر بگیرد تا حدی که معتاد تحت درمان، مورد آزار قرار نگیرد . منتقدان معتقد ند، هرجا ممنوعیتی و ا قدامات شد ید پلیسی در حوزه مواد مخدر وجود دارد، شا هد افزایش تعداد جرائم مرتبط و حتی ا فزایش آمار مصرف کنندگان بوده ایم بنا براین باید از یک سو قوا نین کارآمدی تدوین شود، از سوی دیگر افراد و ا قشار مختلف از مضرات و پیامدهای مواد مخدر آگاه شوند . منتقدان معتقد ند به جای صرف هزینه های سنگین جهت مقا بله با عرضه مواد مخدر، بهتر است برنا مه ها و سیا ست هایی تدوین شود تا در جهت آموزش روش های پیشگیرانه و پیگیری الگوهای کا هش آسیب با شد .

موانع مختلفی از جمله بی اعتمادی و عدم پذ یرش از سوی جا معه و معظل اشتغال در بسیاری از موارد عا ملی برای گرایش دوباره به سمت اعتیاد ا ست . با ید با کنار زدن برچسب «معتاد» شرایط به لحاظ اشتغال، حضور در اجتماع و خا نواده برای فرد بهبود یافته فراهم شود . حما یت های جا معه از سوی خا نواده و اجتماع هما نند سپری محکم علاوه بر اینکه فرد بهبود یا فته را در مسیر اصلاح دائمی مصمم تر می کند او را از خطرات و تبعات منفی نا شی از دوران آلئدگی به مواد مخدر هم مصون می کند . در این میان نقش خا نواده بسیار موثر تر ا ست و بر این ا ساس تما می اعضای خا نواده و حتی دوستان با ید با پرهیز از نگاه های منفی به این ا فراد به دنبال راهکار های ا فزایش ا میدواری و نشاط و ایجاد امکا نات لازم برای این ا فراد با شند . اعتماد بنگاه های اقتصادی لازمه ی استمرار بهبود یا فتگان از دام اعتیاد است.

یکی از راه های مهم و موثر در ا ستمرار ترک اعتیاد به مواد مخدر در ا فراد بهبود یا فته را می توان در اشتغال و ا عتماد و پذیرش آنها توسط بنگاه های اقتصادی دانست.این در حالی است که رغبت بنگاه های اقتصادی و صنعتی برای بکار گیری افراد بهبود یافته کمرنگ است . از جمله ا قداما تی که برای توا نمند سازی بهبود یا فتگان بعد از ترک ضروری ا ست ،همکاری دستگاه های متولی اشتغال ا ست . یکی از ا قدامات حما یتی از بهبود یا فتگان می تواند انجام شود پرداخت تسهیلاتی با کارمزد 4 درصد ا ست  و یا مد تی تا مین بخشی از حقوق و پرداخت حق بیمه به کارفرما یا نی از طریق مراجعی چون بهزیستی که با بهبود یا فتگان بطور مستقیم ارتباط دارند . نیاز ا ست تا خیرا نی که در بسیاری از حوزه ها فعال هستند در این امر مهم نیز یاری گر بهزیستی برای تا مین شغلی و معیشتی افراد بهبود یافته باشند . پیشنهاد دیگر آن است که در بهزیستی باید یک مرکز جا مع درمان و توا نمند سازی فرد بهبود یا فته برای ورود به اجتماع دایر شود این مرکز با ید از ظرفیت خا نواده های این ا فراد برای درمان اعتیاد کمک گرفته شود به طوری که اگر بهبود یا فته خا نواده دارد او را با خا نواده اش پیوند دوباره د هند و یا ا گر در گذ شته شغلی دا شته و به خا طر اعتیاد اخراج شده یا خودش کار را رها کرده است دوباره به شغل قبلی بازگردد.

ودر پایان اگر معتادی تصمیم قاطع برای ترک گرفت و جوا نب امر هم ا ثبات کرد که او به طور کا مل پاک شده ا ست باید خا نواده و اجتماع با آغوش گرم و به دور از زدن برچسب منفی و بی اعتمادی پذیرای او با شند.

تهیه وتنظیم رضا کهنسال آستا نی