بررسی علل خودکشی زنجیره ای با قرص برنج / کارشناسان نظری و حیدریان

تاریخ انتشار خبر : ۹۴/۰۹/۴

یکی از نابهنجاری‌های اجتماعی که در طول تاریخ دامن‌گیر جامعه بشری، به ویژه جهان غرب بوده مسأله خودکشی است. جدیدترین آمار سازمان بهداشت جهانی، حکایت از افزایش میزان خودکشی در جهان به یک میلیون نفر در سال دارد که تعداد افراد اقدام کننده به خودکشی ۱۰ تا ۲۰ برابر شده است.
آمارها نشان می‌دهد، خودکشی در ایران نسبت به سایر کشور های جهان به ویژه کشور های اروپای غربی درصد بسیار پایین‌تری دارد اما روند رو به رشد آن در ایران در مقایسه با سال‌های گذشته به وضعیت نگران کننده‌ای رسیده است. بر اساس آخرین آمار وزارت بهداشت، روزانه ۱۳ مورد خودکشی با میانگین سنی ۲۹ سال در ایران اتفاق می‌افتد. همچنین نسبت خودکشی مردان به زنان ۲/۵ به یک یا بعضاً ۴/۵ مرد به یک زن است.

در این گزارش  آمده است :در خبر ها شنیده می شود که در فلان نقطه از کشورمان کمتر از ۱ سال  ۳ نفر به علت مشکلات شغلی و خانوادگی با قرص برنج خودکشی  موفق داشتند
و یا می شنویم که در همان منطقه  که با جمعیت کمتر از ده هزار نفری تعداد ۴ – ۵ نفر دیگر نیز با خوردن همین قرص قصد خودکشی داشتند که خوشبختانه با اقدام بوقعدر اعزام به بیمارستان توسط اطرافیانشان، این دست خودکشی ها بصورت نافرجام  اما حالت طبیعی خود را بدست نیاوردند.
ناگفته نماند، چند نفر دیگر نیز با خوردن قرص های معمولی به تعداد زیاد، قصد خودکشی داشتند، که با اقدام درمانی بموقع و شستشوی معده، توسط پزشکان، جان سالم به در بردند.
در این منطقه بارها شاهد چنین اتفاق  هرکس تا به کوچکترین مشکلی برخورد می کند، خانواده اش را با جمله ی (من قرص برنج می خورم!) تحدید می کند.
این روش خودکشی که که خیلی آسان و سریع هم جواب می دهد، و مشخص نیست که از کجا سرایت کرده، به شهرها و روستاهای دیگر نیز رسیده است

سعید معیدفر، عضو هیأت علمی دانشگاه تهران، بیشترین میزان بحران‌های اجتماعی در کشور به خصوص در استان‌های محروم را خودکشی عنوان می‌کند و می‌گوید:«در مناطق کمتر توسعه یافته کشور اگرچه جوانان با افزایش اطلاعات و آگاهی ظرفیت‌هایشان بیشتر شده است اما قدرت عرض اندام ندارند و بیش از پیش در معرض بحران‌های این چنین قرار دارند».
اگرچه نرخ خودکشی در ایران از اغلب کشور های غربی پایین‌تر است ولی از سایر کشور های خاورمیانه بالاتر است و با حدود ۵۰۰ مورد موفق در سال به یکی از آسیب‌های اجتماعی رو به رشد در ایران تبدیل شده است.
از آنجا که جامعه ما یک جامعه اسلامی است و قوانین اسلام بر آن حاکم است، این پرسش مطرح می‌شود که حکم خودکشی از نظر اسلام چیست، نظر اسلام درباره خودکشی چیست؟ علل و عواقب خودکشی چیست؟ آیا برای فردی که خودکشی کرده می‌توان طلب مغفرت کرد؟
خودکشی در فرهنگ اسلامی به معنای عقب نشینی از نیل به قله‌های کمال و سقوط به وادی حسرت و ناکامی است.
بدین جهت این عمل از نظر اسلام حرام، محکوم و از گناهان کبیره است. چنانکه در قرآن کریم می‌فرماید: «وَلا تَقْتُلُوا أَنْفُسَکُمْ إنَّ اللّه َ کانَ بِکُمْ رَحیما، وَمَنْ یَفْعَلْ ذلک عُدْوانا وَظُلْما فَسَوْفَ نُصْلیهِ نارا»؛«و خودکشی نکنید! خداوند نسبت به شما مهربان است. و هر کس این عمل را از روی تجاوز و ستم انجام دهد، به زودی او را در آتشی وارد خواهیم کرد.»
از امام باقر (ع) روایت شده:«شخص مؤمن به هر بلایی گرفتار می‌شود و به هر مرگی ممکن است بمیرد ولی خودکشی نخواهد کرد».
براساس جهان بینی الهی، جهان هستی و تمام چیزهایی که در آن آفریده شده از خدا است و مالک تمام هستی او است. بنابراین در ملک الهی تنها با اجازه مالک می‏توان تصرف کرد.
این مسأله در مورد آفریده‏های الهی و آنچه خداوند بر انسان حلال و حرام کرده، کاملاً روشن است. از جمله آفریده‏های خداوند، انسان و جان وی است. انسان اجازه تصرف در جان خود بدون رضایت الهی را ندارد که بدون رضایت الهی دست به خودکشی بزند و باعث نابودی خود بشود.
این مانند آن است که انسانی را بدون علت بکشند. هم چنین خودکشی برخلاف فلسفه آفرینش انسان است و از این رو در اسلام حرام و ممنوع اعلام گردیده است. خداوند حکیم انسان را آفرید تا در دنیا زندگی کند و در سایه پیروی از فرامین الهی و راهنمایی‏های پیامبران خدا به کمال رسیده و به نعمت‏های جاویدان دست یابد. زندگی دنیا بستر کسب خوشبختی و سعادت است، یعنی بشر می‏تواند در این جهان به گونه‏ای باشد که به سعادت ابدی برسد. رسول گرامی اسلام فرمود: «دنیا مزرعه و کشت‌گاه آخرت است». کسی که دست به خودکشی می‏زند و خود را نابود می‏کند، زمینه زندگی دنیا را از بین می‏برد و با تدبیر و حکمت الهی به مبارزه برمی‏خیزد، چرا که خدا وی را آفرید، تا به طور طبیعی زندگی کند و به طور طبیعی (غیر از خودکشی) از دنیا برود. و او برخلاف این خواسته عمل کرده است. حضرت رضا (ع) فرمود: «خداوند بدین خاطر قتل نفس را حرام کرده که قتل نفس موجب از بین رفتن مردم و فاسد شدن تدبیر امور آنان می‏شود».
امام صادق (ع) فرمود: «کسی که عمداً خود را بکشد، همیشه در آتش جهنم خواهد بود».

برای بررسی این موضوع به “مرکز سلامت روان بشارت” شهرستان “نکا” رفتم تا نظر روانشناسان؛ آقای “رضا نظری” و خانم “الهام حیدریان” را در خصوص علل و عوامل این خودکشی ها و راه های کنترل آن، جویا شویم.

کارشناسان: ابتدا اجازه بدهید، به “تعریف خودکشی” بپردازیم؛
۱- خودکشی یکی از غم انگیزترین پدیده های روانی – اجتماعی بشری به شمار می رود. اگر چه عوامل مختلفی در اقدام به خودکشی دخیل هسند ولی واقعیت این است که خودکشی در اغلب موارد قابل پیشگیری است و یکی از راه های پیشگیری خودکشی، آموزش افراد بخصوص نوجوانان و افرادیکه با نوجوانان در ارتباط هستند می باشد. آشنا کردن کارکنان مدارس و خانواده ها با عوامل مؤثر در خودکشی، شیوه های پیشگیری، تصورات نادرست درباره ی خودکشی و چگونگی کمک به افرادیکه اقدام به خودکشی کرده اند در پیشگیری از خودکشی بسیار مؤثر است. «خودکشی عمل آگاهانه ی نابودسازی خویشتن است». بین خودکشی موفق (خودکشی منجر به مرگ) و شبه خودکشی (اقدام به خودکشی ای که منجر به مرگ نمی شود)، فرق وجود دارد. افرادیکه بطور موفقیت آمیز، خود را می کشند، طوری برنامه ریزی می کنند و کار را طوری ترتیب می دهند که مانعی پیش نیاید و از وسایل مؤثر استفاده می کنند از طرف دیگر اقدام کنندگان به خودکشی زمیته را به گونه ای فراهم می کنند که نجات پیدا کنند و شیوه ای کم خطر به کار می برند.
گزارش های موردی حاکی از افزایش چشمگیر خودکشی در بین دانش آموزان است، به نظر می رسد افزایش خودکشی، نتیجه ی تغییرات محیط اجتماعی – فرهنگی – اقتصادی جامعه است. پؤوهش ها نشان داده اند که بین خودکشی و سن رابطه وجود دارد. پس از بلوغ خودکشی به سرعت افزایش می یابد. در ضمن بیشتر افرادی که خودکشی می کنند، قبل از عمل کردن و اقدام، دیگران را به نوعی از تصمیم خود مطلع می کنند.

۲- پدیده ی خودکشی که از عوارض مهم دنیای صنعتی عصر حاضر است بیشتر متأثر از نابسامانیها، رفتارها، اختلال های روانی اجتماعی است. خودکشی از آسیب های مهم فردی – اجتماعی است که بطور متوسط در میان معتادان و بیماران روانی بیشتر است. خودکشی از آیب های مهم فردی – اجتماعی است که بطور متوسط در میان معتادان و بیماران روانی بیشتر است. فردخودکش، بر این باور است که در زندگی به اهداف و امیال خود نرسیده است و زندگی مفهوم خود را از دست داده است و مرگ بهتر از آن (زندگی) قلمداد می شود.
طبق تعریف سازمان بهداشت جهانی “اقدامی است آگاهانه با سرانجام مرگبار که بوسیله ی خود فرد و با آگاهی از این سرانجام رخ می دهد”.

• برخی یافته های موجود در مورد خودکشی:
۱- حدود نصف کسانی که که خودکشی می کنند حداقل یک اقدام قبل نیز داشته اند.
۲- مردان ۳ تا ۴ برابر بیشتر خودکشی می کنند.
۳- زنان ۳ برابر بیشتر از مردان اقدام به خودکشی می کنند، “اما نمی میرند”.
۴- خودکشی در تمام سطوح سنی، سطوح اقتصادی – اجتماعی، دیده می شود.
۵- میزان خودکشی با افسردگی افزایش می یابد، در سلامت ثابت باقی می ماند و در دوران جنگ کاهش میابد.

• عوامل خطرساز خودکشی:

۱- عوامل خطرساز زیستی روانی.
– اختلال روانی بویژه اختلالات خلقی، اختلالات اضطرابی، اسکینروفرنی و اختلالات شخصیتی خاص.
– اختلال سوءمواد و الکل.
– مشکل در سازگاری با تغییرات و رویداد ها.
– ناامیدی.
– تکانشی بودن یا تمایلات پرخاشگرانه.
– سابقه ی رویدادهای آسیب زا.
– سابقه ی اقدام به خودکشی.
– بیماریهای جسمانی شدید.
– سابقه ی خودکشی در خانواده.

۲- عوامل خطرساز محیطی:
– مشکلات و شکست های تحصیلی.
– بیکاری و مشکلات مالی.
– مشکل در روابط اجتماعی و یا از دست دادن جایگاه اجتماعی.
– شکست در روابط عاطفی.
– دسترسی آسان به وسایل مرگبار.
– بروز خودکشی های محلی(منطقه ای)، که اثر سرایتی دارد.

۳- عوامل خطرساز فرهنگی اجتماعی:
– کمبود حمایت اجتماعی و احساس انزوا.
– موانع دسترسی به مراکز خدمات بهداشت روانی.
– باورهای نادرست درباره ی خودکشی.
– قرار گرفتن در معرض اخبار خودکشی.
– باورهای درست درباره رفتارهای کمک خواهی.

• افرادی که اقدام به خودکشی می کنند چه “ویژگی ها” و “علائمی” دارند؟
چند ویژگی از ویژگی های این افراد:
– کمبود مهارتهای مسأله گشایی: افراد خودکشی کننده در حل مسأله، منفعلانه عمل می کنند.
– عزت نفس پایین: عزت نفس پایین نقش مهمی در زمینه سازی برای رفتار خودکشی ایفا می کند.
– افسردگی: میزان خودکشی در افراد افسرده، بیش از ۱۵% می باشد.
– ناامیدی: بدبینی نسبت به آینده در رفتار خودکشی بسیار مهم است. افرادیکه ناامید هستند حوادث مثیت را در آینده کمتر پیش بینی می کنند و در انتظار حوادث منفی هستند.
چون خودکشی بیشتر در نوجوانان دیده می شود و این مسأله حائز اهمیت نیز می باشد، چند نمونه از اعلام هشدار دهنده ی خطر خودکشی در نوجوانان، را برایتان نام می برم.
در ۸۰% موارد نوجوانانی که اقدام به خودکشی می کنند، افکار، احساسات و قصد خودکشی شان را قبل از عمل خودکشی با افراد نزدیک خود در میان می گذارند.
علائم:
– افت چشمگیر در عملکرد تحصیلی.
– غیبت از کلاس و ترجیح دادن فعالیت های خارج از مدرسه.
– تمرکز ضعیف، خواب آلودگی و بی توجهی.
– وجود نکاتی در خصوص مردان یا خودکشی در کارهای نوشتاری – هنری.
– از دست دادن علاقه نسبت به فعالیت هایی که سابقاً برای او اذت بخش بوده.
– اهدای اموال ارزشمند خود به دیگران.
– کناره گیری از دوستان و فعالیت های اجتماعی.
– بی میلی نسبت به برقراری رابطه با دیگران.
– بی تفاوتی نسبت به ظاهر و لباس خود.
– تغییر ناگهان وزن.
– فرار از خانه.
– رفتارهای مخاطره آمیز.
– تغییرات ناگهانی در شخصیت و خلق.
– رفتار خودزنی.
– تمایلات تکانشی (بدن فکر عمل و رفتار کردن).
– احساس درماندگی و ناامیدی.
– بیان کلامی قصد خودکشی به صورت مستقیم به عنوان مثال (ای کاش می مردم، ای کاش به دنیا نمی آمدم و …)

• خودکشی، تا به امروز، معمولاً با چه روشهائی انجام شده؟
روش های خودکشی معمولاً به ۲ گروه تقسیم می شوند:
۱- فیزیکی
۲- شیمیایی
“روش های فیزیکی”، مانند: متوقف کردن سیستم تنفسی ، سیستم عصبی مرکزی.
“روشهای شیمیایی” روی توقف پروسه های اصلی بیولوژیکی مانند: تنفس سلولی تمرکز دارد.
روشهای فیزیکی: اسلحه ی گرم، انفجار، برق گرفتگی، پریدن از ارتفاع، تصادف، خفگی، خودسوزی، دار زدن، سرما و …
روشهای شیمیایی: سیا نور، مصمومیت (مصمومیت با آب، آفت کش ها، قرص برنج، گچ ساختمانی، مواد مخدر و … .

• چرا افراد در خودکشی از قرص برنج استفاده می کنند؟

قرص برنج به نام علمیِ آلومینیوم فسفید (aluminium phosphide) ترکیب شیمیایی خطرناکی است که برای آفت زدگی برنج در انبارها استفاده می شود. اما ارزانی، دسترسی آسان و سمیّت بالای آن موجب شده، تا برخی از آن به عنوان یک ابزار برای مرگ های سحوی یا عمدی (خودکشی)، استفاده کنند.
این امر تا اینجاست که مرگ های ناشی از مسمومیت با قرص برنج در کشور هرسال افزایش می یابد، چنانچه بر اثر آمار ارائه شده از سوی سازمان پزشکی قانونی کشور، طی ۹ ماهه ی امسال، مرگ های ناشی از مسمومیت با قرص برنج، نسبت به مدت مشابه سال قبل ۲۶% افزایش داشته است.
برخی از افراد، انتخاب اسم «قرص»، را برای این ماده ی خطرناک اشتباه قلمداد می کنند. چرا که برخی از افراد فقط برای جلب توجه و انجام اقدامات نمایشی دست به خودکشی با این ماده می زنند. و تصورشان این است، “قرص برنج، خطر چندانی ندارد”. افرادیکه از قرص برنج استفاده می کنند، برای خودکشی، به دنبال مرگ حتمی هستند که به مرحله ی کامل ناامیدی و افسردگی رسیده اند. این افراد به قصد یک خودکشی جدی، از این اقدام استفاده می کنند، چون می دانند، این اقدام غیر قابل برگشت است و می توانند، به مقصود خود برسند.
افرادیکه به قصد نمایش، و جلبِ توجهِ طرفِ مقابل، اقدام به خودکشی می کنند، از روشهایی استفاده می کنند که خیلی تهاجمی نیست و امکان بازگشت به زندگی دوباره وجود دارد.
حتی خوردن یک چهارم قرص، ظرف ۳ تا ۴ ساعت، می تواند منجر به مرگ شود.
متأسفانه، این قرص بسیار خطرناک بوده و به راحتی در دسترس است. بنابراین برای پیشگیری از هر گونه مسمومیت با این ماده ی سمی، فروش آن باید تحت نظارت باشد تا اگر افرادی بخواهند از آن سوء استفاده کنند به راحتی مسیر نشود.

• برای پیشگیری از خودکشی، چه راهکارهایی را توصیه می کنید؟
نخستین اصل در پیشگیری، جدی گرفتن هر نوع ایده – فکر – حرکت – قصد – یا تهدید به خودکشی است، در برخی موارد اقدام به خودکشی نوعی فریاد کمک خواهی است. بسیاری از کسانی که اقدام به خودکشی می کنند، واقعاً قصد ندارند به زندگیشان پایان دهند، بلکه می خواهند توجه دیگران را به خود جلب کنند. برخی از افراد به عنوان اینکه، کسی به فریاد کمک خواهی آنان، پاسخ نمی دهد، درمانده و ناامید می شونددرمانده و ناامید می شوند و در نتیجه به زندگی خود پایان می دهند، که گاهی حین عمل و یا بعد از عمل پشیمان می شوند که دیگر دیر می شود، از این رو جدی گرفتن هر نوع فکر و حالت خودکشی، بسیار بااهمیت است. بنابراین، اگر با کسی سر و کار دارید که درباره ی خودکشی صحبت می کند، یا احتمال می دهید که اقدام به خودکشی کند، موارد زیر را در نظر داشته باشید:
– او را به صحبت بیشتر تشویق کرده و در نهایت، به مشاور باتجربه ارجاع دهید.
– از او سوال کنید که آیا نقشه ای برای این کار دارد، یا نه؟
– هرگونه نقشه و تصمیمی را جدی تلقی کنید.
– زمانی که، احتمال آسیب یا صدمه آشکار است، رازداری دیگر جایز نیست.
– کسانیکه تصمیم به خودکشی می گیرند، با علائم و هشدارهایی دیگران را از قصد خود آگاه می کنند.
– بیشتر کسانیکه خودکشی می کنند، در مورد مرگ و زندگی، مُرَدَّد هستند و مسئولیت نجات خود را به دیگران می سپارند و از دیگران کمک می خواهند. کمک فوری، مثل؛ ماندن در کنار شخص، تشویق او به حرف زدن و کمک به او در طرح ریزی برای آینده، می توانند ناراحتی عاطفی او را در آینده کم کند.
– همه ی کسانی که در تماس با نوجوانان خودکشی کننده هستند، می توانند ناراحتی عاطفی خود را با او در میان بگذارند، آرامش دهنده است.
– اقدام به خودکشی را با این عنوان که، صرفاً یک وسیله ی تنوع طلبی است، بی اهمیت نشمارید، احتمال دارد که نوجوان به دنبال توجه باشد و بنابراین نشان دادن توجه لازم است. توجهی که آنان به دست می آورند، ممکن است جانشان را نجات دهد.
– هیچ کس در همه حال در معرض خودکشی نیست، خطر خودکشی بر حسب زمان و شرایط، تغییر می کند، به همین دلیل، ارزیابی منظم سطح خطر افراد در معرض خودکشی حائز اهمیت است.

• مسئولین، شورا ها و دهیاری ها در روستاها، در رابطه با پیشگیری از خودکشی و مخصوصاً خودکشی های زنجیره ای، چه نقش و یا وظایفی دارند؟
در خصوص نقش مسئولین، شورا ها و دهیاری ها در این رابطه، می توان گفت که؛ شوراها و دهیاری ها با اطلاع رسانی در سطح محله ها، و مدارس و مساجد مانند نصب بنرهایی در این مورد و یا ایجاد جلساتی برای والدین و یا در سطح محلات، با کمک گرفتن از مشاوران و روانشناسان برای سخنرانی و برگزاری کلاسهای آموزشی برای خانواده ها و افراد و نوجوانان در خصوص آموزش آنها و آگاه ساختن آنها از مهارتهای لازم بهره مند شوند تا چنین آسیب هایی در جامعه کاهش یابد.
«مرکز سلامت روان بشارت»
تحت نظارت سازمان بهزیستیهمه روزه با کارشناسان مجرب
رضا نظری: کارشناس روانشناسی
الهام حیدریان: کارشناس روانشناسی
آموزش در زمینه های:
خانواده، ازدواج، تحصیل، تربیت کودک، بلوغ و نوجوانی، کنترل خشم، کنتل خشم، مقابله با اظطراب و استرس، افزایش اعتماد بنفس، غربالگری در حوزه ی رفتاری، روانی اجتماعی از جمله مشکلات فردی و بین فردی، مهارت های ارتباطی زوجین، مهارت های زندگی، اجرا و تفسیر آزمون های هوش و شخصیت.
آماده ی ارائه ی خدمات روانشناختی به همشهریان محترم می باشد.
شماره ی تماس: ۰۱۱۳۴۷۳۲۹۶۵ – ۰۹۳۳۷۸۳۳۴۲۰
آدرس: نکا، چهار راه مرکزی، نبش پاساژ حقیقی.
گزارش: الهام زارعی