رضاپور وملاکها و معیارهای انتخاب مدیران دراسلام

تاریخ انتشار خبر : ۹۲/۰۲/۲۳

اهمیت و جایگاه مدیریت و ضرورت بحث و بررسی ملا کها و معیارهای گزینش مدیران امروز بر کسی پوشیده نیست این مقوله در اسلام و دنیای غرب از جهات گوناگون متفاوت است اگر چه باید بپذیریم در دنیای غرب به علت پژوهش و تحقیقات و تالیفات زیادی که در این زمینه صورت گرفته است به دستاورد های زیادی رسیده اند اما مدیریت و رهبری در اسلا م از تاریخ طولانی نسبت به آنچه در غرب مطرح است بر خوردار است و مدیر در اسلام انسانی است که از او به عنوان خلیفه و جانشین خداوند بر روی زمین یاد می شود. و هدف از آن رشد و تعالی ارزشهای معنوی است لذا این اختلاف و اختلافهای دیگر سبب شده است ملاک ها و معیار انتخاب مدیران در اسلام و غرب در موارد بسیاری فرق کند.

در این مقاله به صورت مختصر به بعضی از ملاک ها و معیارهایی که در آیات و روایات به آن اشاره شده است پرداخته می شود.
۱-ایمان در هدف: ایمان به هدف و خود باوری مادر و سرچشمه صفات و شرایط لازم در مدیران و کار گزاران محسوب می شود زیرا ایمان و اعتقادات راسخ و خلل نا پذیر سبب می شود که صفات دیگری که لازمه ی مدیریت محسوب می شود شکوفا شود.
علی (ع) در حدیثی در باره ی جایگاه و اهمیت ایمان به هدف در مدیران می فرماید:«کنا اذا احمر الباس اتقینا برسول الله (ص) فلم یکن احد منا اقرب الی العدو منه» هرگاه آتش جنگ شعله کشید ه ما به رسول خدا (ص) پناه می بردیم که در آن لحظه کسی از ما همانند پیامبر به دشمن نزدیکتر نبود .این سخن علی (ع)اشاره ای است کوتاه به مبارزات پیامبر (ص)که از آن می توان مطالب زیادی را فهمید.از جمله اینکه رهبران و مدیران جامعه دینی باید همانند رسول خدا به راه و هدف خود آنچنان ایمان و اعتقاد راسخ داشته باشند که حاضر باشند تمام هستی و جان خویش را در راه آن اهدا کنند.
۲-آگاهی : یکی دیگر از ویزگی ها و شرایط انتخاب مدیران و مسئولان در جامعه اسلامی آگاهی و داشتن علم و دانش در حوزه کار ی است که امروزه از آن به عنوان تخصص یاد می شود. چه این مدیر مدیر ارشد نظام اسلامی باشد و یا یکی از مدیران بدنه نظام اسلامی .این واقعیت در آیاتی از کلام الله مجید مورد اشاره واقع شده است در داستان طالوت و انتخاب وی به عنوان فرمانده مبارزه با جالوت زمانی که گروهی از مردم به اننتخاب وی معترض شد ند و گفتند او مال و ثروت ندارد و جوان است. اشموئیل او را به علم و آگاهی توصیف می کند.
« چگونه او بر ما حکومت کند با اینکه ما از او شایسته تر یم و او ثروت زیادی ندارد. گفت خدا او را بر شما برگزیده است و او را در علم و سعت بخشیده است»
علی (ع) در خطبه ای در تایید این مطلب اینگونه می فرمایید.
سزاوار ترین اشخاص برای این امر کسی است که دانا تر از دیگران به دین خدا باشد.
۳-امانت داری : از نظر مکتب مقدس اسلام مسئولیت پذیری ، ریاست پذیری نیست بلکه پذیرفتن امانت است لذا مدیران و کار گزاران باید بدانند بار امانتی را به دوش می کشند و برای حفظ این امانت باید نهایت تلاش و کوشش خویش را به کار برند تا به امانت در دست آنان خیانت نشود.علی (ع) در خطبه ای خطاب به اشعث بن قیس استاندار آذر بایجان در سال سی و شش هجری مسئولیت پذیری را نوعی امانت داری معرفی می کند.و می فرماید : همانا پست استانداری برای تو وسیله آب و نان نبوده بلکه امانتی در گردن توست باید که از فرمانده و امام خویش پیروی کنی.
۴- عدالت خواهی : یکی از واژه هایی که در فرهنگ اسلامی بیشترین تقدس و کابرد رادارد عدالت است.تا آنجا که واگذاری بسیاری از مسئولیت ها و منصب های اجتماعی و فردی منوط به عادل بودن فرد می باشد.
علی (ع) در این باره بیشترین تاکید و سفارش را داشته است . علامه مجلسی بیشترین گرفتاریها و فتنه هایی که برای جهان اسلام و مسلمانان در طول تاریخ پیش آمده را ناشی از بدعت تبعیض در تقسیم بیت المال و بی عدالتی می داند و می فرماید اگر عدالت و صرف بیت المال به گونه مساوی رعایت می شد طلحه و زبیر پیمان شکنی نمی کردند و جنگ جمل و خلافت معاویه و استقرار حکومت بنی امیه و خونریزی های بسیار و شهادت فرزندان رسول خدا (ص) همراه با ناسزا گویی به امیر المومنان و انتقال حکومت به بنی عباس اتفاق نمی افتاد.
حضرت علی (ع) عدالت را مایه روشنی چشم کارگزاران و عاملی برای ظهور دوستی و علاقه در بین مردم می داند.
در اهمیت عدالت همین بس که بسیاری از بزرگان و رهبران دینی و در راس آنان امام علی (ع) در راه عدالت خواهی به شهادت رسیده اند.
۵- سعه صدر: علی (ع)می فرماید بردباری و تحمل ابزار ریاست است . آیت الله حسن زاده آملی در این باره می فرماید منصب ریاست چه از نوع الهی مانند منصب نبوت و امامت و آنچه در این شبکه قرار می گیردو چه از نوع بشری که با انتخابات و یا با قهر و غلبه به دست می آید نیازمند حلم و بردباری زیادی است زیرا با این بردباری می توان مشکلات و نیاز های مردم را پاسخ مثبت داد.
آیات و روایات فراوانی براین حقیقت دلالت دارد از جمله در داستان موسی (ع)زمانی که دستور و فرمان الهی نسبت به مبارزه با فرعون نازل شد جهت اجرای این امر مهم اموری را از خداوند مسئلت نمود از جمله شرح صدر که در واقع همان سعه صدر است بود.
۶-شجاعت : علی (ع) در جایی به این امر مهم تاکید داشته و خطاب به مالک اشتر در باره انتخاب فرماندهان می فرماید: برای فرماندهی سپاه افرادی را از خاندان پارسا و دارای سوابق نیکو و دلاور و سلحشور انتخاب کن .
برای افرادی که طرف مشورت قرار می گیرند شرایط و اوصافی را در نظر می گیرند از آن جمله اینکه ترسو نباشند زیرا در انجام دادن کارها روحیه ی تورا سست می کنند لذا فرد ترسو به یقین نمی تواند مدیر و کارگزار جامعه دینی باشد.
ولا تدخلن فی مشورتک و لا جبانا یضعفک عن الامور
افراد ترسو را در مشورت راه مده زیرا در انجام دادن کارها روحیه تورا سست می کنند.
۷-پیشگامی در عمل : مردم در همیشه تاریخ الگو پذیر بوده اند و با پیروی از اسوه های انتخابی خویش اعمال و حرکات خویش را تعیین کرده اند و می کنند و واضح است که زمامداران و عالمان هر جامعه ای در این باره بیشترین اثر و نقش را دارند از این نظر پیشگامی آنان در انجام دادن کارهای خیر و سودمند سبب می شود که مردم و رعیت از آنها پیروی کنند و در پی آنان به دنبال اعمال شایسته حرکت کنند .
مولا علی (ع)می فرماید :ای مردم سوگند به خدا شمارا به چیزی توصیه نمی کنم مگر اینکه پیشگام شما هستم در عمل به آن و شمارا از چیزی بر حذر نمی دارم مگر اینکه پیش از شما خودم بر حذر می شوم.
۸- فرو تنی : یکی دیگر از ویزگی های لازم در گزینش مدیران فرو تنی و دوری از کبر و خود خواهی است چه اینکه با فروتنی زمامداران ،در دل و روان زیر دستان جای می گیرند و آنان را با تمام وجود دوست و عزیز می دارند و بی گمان محبوبیت رهبران و مدیران از بزرگترین عوامل موفقیت و پیروزی آنان به شمار می آید از این رو در آیات و روایات بر این مطلب تاکید زیادی شده است .علی (ع) برای تواضع برکات و ثمرات فراوانی بر شمرده که از جمله آنها ایجاد محبت است که از بزرگترین عوامل پیروزی مدیران است .
خداوند در قرآن کریم بر لزوم این ویژگی برای مدیران و رهبران الهی اصرار و در مواردی به آن اشاره کرده از جمله به پیامبر اکرم (ص) به عنوان الگو قرار گرفتن برای دیگر زمامداران و رهبران فرمان می دهد که در ارتباط با مردم فرو تن و متواضع باشد.
۹- نبود سوء پیشینه : یکی از صفات لازم در مدیران و زمامداران نبود سوء پیشینه آنان است چه اینکه سوء پیشینه سبب می شود تا او فاقد محبوبیت لازم در میان مردم باشد و چه بسا عادات و حالات سویی که داشته به صورت ملکه در او رسوخ کرده باشد و با به دست گرفتن مسئولیت و قدرت آن صفات نا شایسته خودش را نشان دهد.
۱۰- توانایی جسمی و روحی : از دیگر ملاکهای گزینش مدیران این مورد می باشد زیرا بدون توانایی جسمی و روحی شخص نمی تواند به انجام دادن وظایف خویش اقدام و بار سنگین مسئولیت مدیریت را بر دوش کشدو آن را به منزل مقصود
برساند علی (ع) خطاب به مالک اشتر برای تعیین و گزینش مسئولان می فرماید: ای مالک برای هر یک از کار های اجتماعی و سیاسی و اقتصادی خود مدیر و رئیسی را تعیین کن که دارای دو ویژگی باشد بزرگی و عظمت کار او را ناتوان و مغلوب نسازد و زیادی و تراکم کار رنجورش نکند.
۱۱- احترام به کارشناسان :
خرد انسانها محدود است و نمی تواند تمام حقایق و راه حل مشکلات را بفهمد .از دیر باز انسانهایی خردمند جهت جبران این کاستی از تجربیات وآموخته های دیگران کمک می جسته اند این امر فطری و عقلایی در آموزه های دینی نیز مورد تاکید و اصرار واقع شده استبویژه برای کسانی که مسئولیت اداره جامعه و نهادهای اجتماعی را بر عهده گرفته اند .علی (ع) در این رابطه می فرماید: خود رای مباش زیرا هر کس مستبد در رای باشد نابود می شودو در جای دیگر خطاب به محمد بن حنفیه می فرماید: نظر مردان ( اهل فکر و خرد ) را برخی را با برخی دیگر ضمیمه کن و پس نزدیکترین آنها را به حقیقت و دور ترین آنها را از شک و تردید انتخاب کن. والسلام