سی حدیث نامدار حدیث دوازدهم « حدیث حفظ زبان » پژوهش و نگارش استاد احمد خیرخواه

پیامبر رحمت (ص) فرمود:
« نَجَاةُ اَلْمُؤْمِنِ فِي حِفْظِ لِسَانِهِ »
(رستگاری مومن در کنترل زبان اوست).
باید توجه داشت که سخن پیامبر گرامی (ص) در باره زبان تنها اختصاص به زبان ندارد، بلکه قابل تسری به همه اعضاء و قوای مادی و معنوی و مرئی و نامرئی وجود او است.
اما ذکر زبان در این حدیث به اعتبار اهمیت خاص آن است.
زبان در وجود انسان نشانه ای بزرگ و راز آلود از حضرت پروردگار بی همتاست !
انسان خوشبخت و سعادتمند کسی است که فرمانروای زبان خود باشد، نه آنکه زبان فرمانروای او.
وظیفه انسان در برابر زبان چیرگی و مهار و تعدیل آن است .
از امام صادق(ع) نقل شده فرمود: «از حکمت های داود(ع) این بود که، خردمند کسی است که به زمان خود آشنا باشد، و به کار خویش سرگرم بوده، و زبانش را کنترل نماید.
در این راستا سخن بسیار است، از جمله سخن معروف لقمان حکیم است که کلامی حکمت آمیز و کامل می باشد، او می گوید: « من در عمر طولانی خودم با چهارصد پیامبر ملاقات و خدمت کردم، و از همه گفتار و نصایح آنها چهار سخن را برگزیدم: ۱ـ هنگامی که در نماز هستی، حضور قلبت را حفظ کن ۲ـ هنگامی که بر سر سفره هستی، گلویت را (از مال حرام) حفظ کن ۳ـ هنگامی که به خانه دیگری رفتی چشم خود را (از نگاه به نامحرم) حفظ کن ۴ـ هنگامی که در بین انسان ها رفتی زبانت را حفظ کن».
اگر زبان افسار گسیخته باشد، خطرات آن با خطرات هیچ یک از اعضاء دیگر قابل قیاس نیست، آفات و گناهان کبیره ای که از زبان برمی خیزد، بسیار است که می توان آن را به گفته بعضی به صدها رسانید مانند: تهمت، دروغ، غیبت، سخن چینی، گواهی به باطل، خودستایی،اشاعه فحشاء و نشر اکاذیب، بیهوده گفتن، ناسزا گویی، خشونت با زبان، اصرار بی جا، تکدی گری و چاپلوسی با زبان، مسخره کردن، و آزار رسانی به دیگران با زبان، نکوهش دیگران، کفران نعمت با زبان، تبلیغ باطل و تشویق به گناه، وعده دروغ، بدزبانی، نهی از معروف و امر به منکر با زبان و…
از رسول خدا(ص) روایت شده فرمود: «انّ اکثر خطایا ابن آدم فی لسانه؛قطعاً بسیاری از گناهان انسان از ناحیه زبان او است.» و نیز فرمود: «در روز قیامت بیشترین گرفتارها آنان هستند که بیهوده گو بوده و زبان لق و بی کنترل داشته اند.».
امیرمؤمنان(ع) درباره زبان می فرماید: «جرمه صغیرٌ و جرمه ثقیلٌ؛حجم و جسم زبان، کوچک است، ولی جرم و گناه آن بزرگ است» .
امیرمؤمنان علی(ع) فرمود: «زلّة اللّسان اشدّ من جرح السّنان؛کیفر لغزش زبان سخت تر از زخم و جراحت نیزه است.»
نیز فرمود: «پای انسان بر اثر ضربه ای که خورده خوب می شود، ولی ضربه زبان سرها را بر باد می دهد.»
نیز فرمود: «ربّ کلمةٍ سلبت نعمة؛ چه بسا یک کلمه (از زبان بی کنترل) موجب محرومیت از نعمتی خواهد شد.»
یکی از گناهان بزرگ زبان غیبت کردن است. از عذاب غیبت کننده همین بس که پیامبر(ص) فرمود: «کسی که مؤمنی را غیبت کند خداوند نماز و روزه او را تا چهل شبانه روز قبول نمی کند، مگر این که غیبت شونده او را ببخشد.»
نیز فرمود: در شب معراج گروهی را دید که با ناخن های خود صورت هایشان را می خراشند و مجروح می کنند. به جبرئیل گفتم این ها کیستند؟ گفت: این ها کسانی هستند که بر اثر عدم کنترل زبان، به غیبت و ریختن آبروی مردم پرداختند.».
بر همین اساس وقتی که از امیرمؤمنان علی(ع) سؤال شد: «زیباترین آفریده های خداوند چیست؟ فرمود: سخن گفتن، و سپس سؤال شد زشت ترین مخلوفات خدا چیست؟ فرمود: سخن گفتن. سپس فرمود: با زبان و سخن گفتن، چهره ها سفید و نورانی می شود، و با همین سخن گفتن چهره ها سیاه می گردد».
سخن گفتن آدابی دارد، و باید حساب شده و سنجیده باشد، گاه می فرماید: «ولیقولوا قولاً سدیداً؛و سخنی استوار و درست بگویند.» «و قولوا قولاً سدیداً؛ و سخن استوار و درست بگویید.» این دستور همان است که در دعای امام عصر(عج) آمده «و سدّد السنتنا؛زبان های ما را استوار گردان.» و گاه می فرماید: «قولاً معروفاً؛سخن نیک و زیبا بگویید.»
و گاه می فرماید: «قولاً کریماً؛ بزرگوارانه و مهرانگیز سخن بگویید.» و گاه می فرماید: «قولاً لیّناً؛ نرم و با ملاطفت سخن بگویید.» و گاه می فرماید: «قولاً میسوراً؛ با نرمش و مهربانی با آنها سخن بگو.» و گاه می فرماید: «قولاً بلیغاً؛ با سخن شیوا و زیبا با آنها حرف بزن.» از این تعبیرات فهمیده می شود که باید زبان در سخن گفتن در موارد و جاهای گوناگون، به طور کامل مراقب باشد، و آداب را بشناسد و رعایت کند تا به آفات گرفتار نگردد.
و حتماً باید زبان را به آداب خوش کلامی و زیبا سخن گفتن، که یک نوع هنر است عادت داد، چنان که در روایت آمده: پیامبر(ص) سوار بر مرکبی بود، شخصی افسار آن را به دست گرفته بود و می کشانید، در این هنگام آن شخص از پیامبر(ص) پرسید: «بهترین کارها چیست؟» پیامبر فرمود: «اطعام الطّعام و اطیاب الکلام؛ بهترین کارها غذارسانی به مردم، و خوش گویی و زیبا سخن گفتن است.»
امام سجاد(ع) در بیان حقوق اعضاء، در مورد حق زبان می فرماید: و اما حق زبان آن است که او را از دشنام و زشت گویی برحذر داری، و به نیک گفتاری عادت دهی، و او را آمیخته با ادب به حرکت درآوری، و افسار آن را جز در موارد منافع دین و دنیا نگهداری، و از پرچانگی بازداری، و از بیهوده گویی دور نمایی… زیبایی عقل و خرد به نیک زبانی و درست سخن گفتن بستگی دارد.».
در هفتمین فراز از دعای امام عصر(عج) می خوانیم: «و سدّد و السنتنا بالصّواب و الحکمة؛ خدایا! زبان های ما را به درست گویی و حکمت استوار فرما » .
برخی از منابع :
نهج البلاغه
اصول کافی
المحجة البیضاء
میزان الحکمة
غررالحکم.
تحف العقول
کنزالعمّال
بحارالانوار
دوازدهم ماه ضیافت الرحمن سال ۱۴۴۰ دق
۲۸ / ۲ / ۱۳۹۸ ش
آرزومند سلامت و سعادت

دیدگاه های این مطلب

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *