سی حدیث نامدارحدیث ششم:«حدیثِ امان »پژوهش و نگارش:استاداحمدخیرخواه

تاریخ انتشار خبر : ۹۸/۰۲/۲۲

احادیث و روایات فراوانی بیان گر افضلیّت، عصمت و امامت اهل بیت پیامبر اکرم (ص) می‎باشد که از جملۀ آن حدیث امان است. متن مشهور این حدیث «النّجومُ أمانٌ لأهل السمآء و أهلُ بیتی أمانٌ لِأمّتی» است.
در این حدیث پیامبر اکرم(ص) اهل بیت خود را به ستارگان آسمان تشبیه کرده که همان گونه که ستارگان نشانه امنیّت برای اهل آسمان‏ می‎باشند، اهل بیت پیامبر نیز عامل امنیت برای اهل زمین‎اند.

از تأمّل در نقل‌های ‎های مختلف حدیث با استفاده از روایات دیگر به دست‏ می‎آید که امان بودن اهل بیت پیامبر(ص) برای اهل زمین، هم جنبه تکوینی دارد و هم جنبه تشریعی، هم در زندگی دنیوی و مادی آنان تاثیر گذار است و هم در زندگی معنوی و اخروی آنان. مجموع این روایات بر عصمت و افضلیت اهل بیت و امامت آنان دلالت‏ می‎کند.
برای امامت اهل بیت( ع) دلایل عقلی و نقلی بسیاری اقامه شده است.
یکی از ادله نقلی امامت آنان، حدیث امان است. در این حدیث، اهل بیت پیامبر(ص) به ستارگان آسمان تشبیه شده‎اند. وجه مشابهت آنست که ستارگان آسمان نشانۀ امنیت برای اهل آسمان‏ می‎باشند، و اهل بیت پیامبر(ص) مایۀ امنیت برای اهل زمین، به ویژه امت اسلامی‎اند. در برخی از نقل‎های حدیث، اهل بیت،عامل نجات امت از اختلاف و ضلالت معرفی شده‎اند.
سند حدیث امان
این حدیث از هشت نفر از صحابه پیامبر اکرم (ص) روایت شده که عبارتند از: امیرالمومنین(ع)، عبدالله بن عباس، ابو سعید خُدری، جابر بن عبدالله انصاری، انس بن مالک، سلمة بن أکوع، مُنکَدر بن عبد الله قرشی و ابوموسی اشعری (حاکم نیشابوری، ۱۴۲۹ق، ۳: ۱۱۵ و ۲: ۳۴۱؛ احمد بن حنبل، ۱۴۳۰ق، ۲: ۷۶۱؛ ا).
حدیث امان در بسیاری از منابع روایی و تاریخی اهل سنّت نقل شده است.
قدیمی‌ترین منبعی که از این حدیث سخن گفته، «فضائل الصحابة» (احمد بن حنبل، ۱۴۳۰ق، ۲: ۷۶۱) است.
با توجه به این‏که در برخی از این منابع، بیش از یک سند مستقل برای این حدیث ذکر شده، در مجموع این روایت بیش از ۲۲ سند مستقل دارد.
در نتیجه فارغ از بررسی اَسناد، این حجم، بیانگر اعتماد راویان به صدور این حدیث است.
حدیث امان در منابع شیعه:
حدیث امان در بسیاری از منابع شیعه نقل شده است که برخی از آنها چنین است:
تفسیر منسوب به امام حسن عسکری(ع)از امیرالمومنین(ع)؛ (تفسیر منسوب به امام عسکری(ع)).
کمال الدین شیخ صدوق (صدوق، ۱۴۱۶ق، ۱: ۲۰۵، احادیث ۱۷، ۱۸، ۱۹)، از امیرالمومنین(ع)، ابن عباس، سلمة بن أکوع و امام صادق%.
الأمالی شیخ طوسی، از سلمة بن أکوع (صدوق، ۱۴۰۰ق، ۲۵۹: ح۴۷۰).
الطرائف فی معرفة مذاهب الطوائف، سید بن طاوس (رضی الدین، ۱۴۰۰ق، ۱: ۲۴۱).
۵/۳. بحار الأنوار، علامه مجلسی (مجلسی، ۱۳۹۰ق، ۲۷: ۳۰۹ و۳۱۰).
حدیث امان در منابع شیعه از شش نفر از صحابه نقل شده است
هم‎چنین از شش نفر از ائمه نقل شده است:
۱. امیرالمومنین(ع) رضی الدین، ۱۴۰۰ق، ۳۲؛ صدوق، ۱۴۱۶ق، ۱۱۸).
۲. امام سجاد(ع) (صدوق، ۱۴۱۶ق، ۱: ۳۹۳).
۳. امام باقر(ع) (صدوق، ۱۳۸۵ق، ۱۲۳).
۴. امام صادق(ع)(صدوق، ۱۴۱۶ق، ۱۱۸، ۱۱۹ و ۱۲۰؛ طوسی، ۱۴۱۴ق، ۱۱۲؛ بحرانی، ۱۴۲۲ق، ۲۷۵).
۵. امام رضا(ع) (صدوق، بی تا، ۲: ۵۴).
۶. امام مهدی(عج) (مجلسی، ۱۳۹۰ق، ۵۲: ۹۲).

مدلول و مفاد حدیث امان:
در بیشتر نقل‌های ‎های روایت، وجه امنیت بخشی اهل بیت (ع) برای اهل زمین بیان شده است، اما در روایت حاکم نیشابوری آمده است: «أهلُ بیتی أمانٌ لأمّتی من الاختلاف» (حاکم نیشابوری، ۱۴۲۹ق، ۳: ۱۱۵، ح ۴۷۵۸؛ شرف الدین، ۱۴۳۴ق، ۶۹)، و در یک روایت شیعی نیز که در تفسیر منسوب به امام حسن عسکری(ع) آمده، شبیه همین نکته آمده است: «أمان من الضّلالة» (تفسیر منسوب به امام عسکری(ع))، این دو روایت‏ می‎رساند که اهل بیت(، امان امّت از اختلافات و گمراهی‌ها ‏ها می‎باشند.
محور اصلی مدلول حدیث امان است. منظور از «امان بودن اهل بیت» برای اهل زمین چیست؟
نظام عالم، نظامی طولی است همان طور که نفس انسان در روح و بدن اثر‏ می‎گذارد و این امر هیچ منافاتی با فاعلیت الهی ندارد، اهل بیت(ع) نیز در نظام عالم تکوین اثر دارند، و این امر منافاتی با فاعلیت الهی ندارد؛ زیرا فعل آنها در طول فعل الهی و به اذن او‏ می‎باشد. این معنای نقش فاعلی اهل بیت(ع) در خلقت عالم است.
در روایات، زیارات و ادعیه‏ای که از امامان اهل بیت(ع) نقل شده، دلایل و شواهد روشنی بر این مطلب وجود دارد از قبیل :
«بِکُم فتح الله و بکم یَختِم و بکم یُنزّل الغَیثَ و بِکُم یُمسِک السّمآءَ أن تَقعَ عَلَی الأرضِ إلّا بِإذنِه، و بِکُم یُنفّسُ الهَمَّ و بِکُم یَکشِفُ الضُّر»؛ خداوند عالم مُلک و ملکوت را به واسطۀ شما آغاز کرده و به واسطۀ شما پایان‏ می‎دهد (در عالم ممکنات شما نقطۀ آغاز و پایانید) و به سبب شما باران نازل‏ می‎کند و آسمان را از این‏که بر زمین فرو افتد نگاه‏ می‎دارد و غم و ‎اندوه و مشکلات را برطرف‏ می‎سازد (صدوق، ۲: ۲۷۶؛ مجلسی، ۱۳۹۰ق، ۱۰۲: ۱۳۱).
در روایتی از امام سجاد(ع) در توصیف امامان اهل بیت( هم امان برای اهل زمین معرفی شده‎اند و هم اسباب و وسائط الهی برای برقراری نظم و تدبیر جهان، چنان که فرموده است: «ما أئمۀ مسلمانان، و حجت‌های ‎های خداوند بر جهانیان، و بزرگان مومنان، و پیشوای رو سپیدان، و موالی مومنان هستیم، ما امان برای اهل زمین هستیم، همان گونه که ستارگان، امان برای اهل آسمان هستند، ما کسانی هستیم که خداوند به واسطۀ ما آسمان را از این‏که بر زمین فرود آید، حفظ‏ می‎کند، و به واسطۀ ما زمین را از این‏که اهلش را هلاک کند، نگاه‏ می‎دارد، به واسطۀ ما باران نازل‏ می‎کند، و رحمت را منتشر‏ می‎سازد، و برکات زمین را خارج‏ می‎کند، اگر در روی زمین، یکی از ما باقی نباشد، زمین اهلش را فرو‏ می‎برد» (طبرسی، ۱۴۰۳ق، ۳: ۳۱۷).
مهمترین پیام این حدیث شریف درباره محورهایی مانند افضلیّت، عصمت و امامت اهل بیت پیامبر اکرم (ص) می‎باشد.
یاد آوری: دراین پژوهش استفاده شایانی ازاثر فاضل ارجمند آقای علی ربانی گلپایگانی شد.
آرزومند سلامتی و سرافرازی و سعادت
روز ششم ماه میهمانی پروردگار ۱۴۴۰ ق
۲۲ / ۲ / ۱۳۹۸ ش