حاشیه نشینی وجرم/ محمد احمدی /

تاریخ انتشار خبر : ۹۲/۰۶/۳۱

آمار ها نشان می دهد که بیش از نیمی از مردم جهان در شهر ها زندگی می کنند و در حاشیه تمامی شهر های بزرگ دنیا سکونت گاه های غیر رسمی و حاشیه نشینان وجود دارند و مدیران شهری این کلان شهر ها با مشکلات آنها رو به رو هستند . حاشيه نشيني پديده‌اي است كه مي‌تواند جامع همه مفاهيم و اشكال پديده فقر باشد در حاليكه خود فقر نيست.مي‌تواند در قالب تعاريف بد مسكني قرار بگيرد اما منحصر به ويژگي هاي محدود اين پديده نمي‌باشد. مي‌تواندخصوصيات اجتماعي يك جامعه ناهنجار را در قالب رفتارهاي مردمي و گروهي با انبوهي از فشارهاي مسلط اقتصادي و اجتماعي داشته باشد، يك جامعه نا بهنجار هم نيست. مي‌تواند نوعي قانون شكني و تصرف عدواني زمين باشد، اما عين قانون شكني هم نيست. بلكه حاشيه نشيني را بايد پديده خاص منحصر به فرد و داراي شناسنامه حياتي مجزا دانست كه برآيندي ازهمه نا برابري هاست كه جهت دو قطب اقتصادي – اجتماعي شهري و روستايي كشورها و بويژه كشورهاي در حال توسعه بوقوع پيوسته، رشد نموده و اثر گذاشته است. حاشیه نشینان کسانی هستند که در شهر سکونت دارند ولی به علل و عواملی نتوانسته¬اند جذب نظام اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی شهر شوند و از خدمات شهری بهره مند گردند. ( عابدین در کوش، ۱۳۶۴: ۱۳۷) بطور كلي مفهوم حاشيه نشيني به معناي اعم شامل تمام كساني است كه در محدوده‌هاي اقتصادي شهر ساكن هستند ولي جذب اقتصاد شهر نشده اند. حاشیه نشینی زاییده رشد شهرنشینی ناهمگون است. فقر اقتصادی و عدم دسترسی مهاجران به مشاغل متعارف رسمی شهری موجب می¬شود آنان مکان¬هایی را برای زندگی برگزینند که اغلب فاقد هرگونه تسهیلات شهری هستند و عمدتاً غیرقانونی و خارج از ضوابط ساخته می¬شوند. این مناطق بیش از سایر مناطق شهر مخفی گاه انواع فعالیت¬عای غیرقانونی است و اغلب با جرایم بیشتری نسبت به مناطق درونی شهر رو به رو هستند. حاشیه نشینی و اسکان غیررسمی ، مسأله ای گذرا و با ابعاد محدود نبوده و توافقی بر بقای باز تولید و بسط آن وجود دارد که حاکی از عدم کفایت راه حل ها و سیاست¬های متداول شهری است و رهیافت ها و اقدامات نوینی را می طلبد. (صرافی، ۱۳۸۱: ۵) از آنجايي كه حاشيه نشيني با عوارضي مانند : فقر- سوابق قومي و فرهنگي متفاوت مهاجران در حاشيه و عدم وجود حريم خصوصي در ارتباط است ، موجب بروز ويژگي هاي منفي شخصيتي مانند : پوچي و بي ارزشي – بي هويتي – حقارت – سرخوردگي و عدم توانايي در بروز احساساتي مانند خشم مي گردد و خود مي تواند يكي از عوامل اصلي بروز انواع بزهكاري ها يي از جمله اعتياد – برخورد هاي فيزيكي و سرقت شود . پس با توجه به نقش پررنگ حاشيه نشيني در برنامه ريزيهاي امنيتي ، زيبا سازي و كاهش جرم و جنايات توجه به آن توسط مديران شهري ضروري به نظر مي رسد(لطفی و دیگران، ۱۳۸۹، ۱۳۵– ۱۴۵ ). تحقیقات نشان می¬دهد که مناطق حاشیه نشین به دلیل بافت ناهمگون اجتماعی – فرهنگی از جرم خیزترین مناطق شهری محسوب می¬شوند. از این رو است که از مناطق حاشیه نشین به عنوان « جزیره های آسیب » نام می برند. از دیدگاه برنامه ¬ریزی شهری، حاشیه نشینی به توسعه شهری اطلاق می¬شود که بدون برنامه ¬ریزی، هدایت، کنترل و بدون رعایت مقررات شهرسازی توسط مردم ایجاد می¬شود. جرم ، به هر فعل یا ترک فعلی که به موجب قانون مجازاتی برای آن تعیین شده باشد و نوعی آسیب یا خسارت را همراه خود داشته باشد، اطلاق می شود. جرایم شهری، آن بخش از ناهنجاری¬های اجتماعی¬اند که در نتیجه پیدایش شهرنشینی و تشدید مشکلات ناشی از آنها پدیدار گشته و در سطوح مختلف خودموجب آسیب¬های ساختاری و کارکردی برای جامعه شهری می¬شوند. بـه اعـتقاد پژوهشگران حاشيه‌شهرها بيش از ديگر مـنـــاطـــق زمــيــنــه‌ســاز گـسـتــرش جرم‌زايي است. در مـواردي مـجـرمـان پرونده‌هايي كه جرم خود را در شهرهاي بزرگ مرتكب مي‌شوند براي فرار از قانون به حاشيه‌ها پناه مي‌برند و چون نظارت قوي در اين بخش‌ها كمتر مشاهده مي‌شود، متخلفان و مجرمان به‌راحتي محيط زندگي مردمان ساكن در اين مناطق را با ناامني مواجه مي‌كنند. با توجه به اين‌كه حاشيه‌نشيني از سويي معضل محسوب شده و از مناطق اصلي وقوع جرم در شهرها شناخته مي‌شود و از سويي ديگر بر اساس قانون، افراد ساكن در اين مناطق نيز بايد از حقوق شهروندي كافي برخوردار باشند و به اندازه‌ديگر شهروندان، حق حيات در مـحـيـطـي سالم و دور از خطر را داشته باشند، وظيفه‌مسئولان براي زدودن اين مناطق از حضور مجرمان حرفه‌ايي، همچنين آموزش و آشنايي مردم اين مناطق با حقوق خود سنگين‌تر است. منابع: – صرافي، مظفر(۱۳۸۱)، به سوي تدوين راهبرد ملي ساماندهي اسكان غير رسمي، فصلنامه هفت شهر،شماره ۹و۱۰، انتشارات وزارت مسكن و شهر سازي. – عابدین در کوش، سعدی (۱۳۶۴) درآمدی بر اقتصاد شهری ،تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی. – فرهنگ عمید(۱۳۴۵)، جلد اول، انتشارات جاویدان، چاپ دوم، تهران. – لطفی، حیدر و دیگران(۱۳۸۹)، بحران حاشيه نشيني وسکونت گاه های غیر رسمی در مديريت كلان شهر ها و رهیافت های جهانی، فصلنامه جغرافیای انسانی، سال دوم، شماره دوم.
مهندس محمد احمدی رئیس اداره مراقبت در برابرآسیب های اجتماعی اداره کل آموزش وپرورش استان مازندران